Prof. Van Lieburg, hoogleraar religiegeschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU), kwam woensdag met verschillende nieuwe gegevens over de toetreding van Willem van Oranje tot de gereformeerde kerk in 1573, dit jaar 450 jaar geleden. Dat deed de historicus tijdens een symposium van het HDC Centre for Religious History in het gebouw van de VU over het thema ”De Zwijgers ‘eureka’? Waarom Willem van Oranje in oktober 1573 ‘gereformeerd’ werd”. Er waren ongeveer zeventig belangstellenden.

Prof. Van Lieburg noemde drie getuigenissen die bevestigen dat Willem van Oranje in 1573 overging naar de gereformeerde kerk. Het eerste was van Bartholdus Wilhelmi, predikant in Dordrecht, die op 23 oktober 1573 schreef „dat de prins van Oranje het brood des Heeren met de gemeente gebroken heeft”.

Het tweede was een brief van de predikanten Johannes Miggrodius uit Veere en Jacobus Gerobulus uit Vlissingen. Zij schreven over de vorst „die van harte de Zoon van God kust en inderdaad als geen ander de kerk verzorging biedt”.

Nachtmaal

Het derde getuigenis was van de Delftse predikant Copinus Rudolphi die in het najaar van 1573 over Willem van Oranje schrijft dat „hij zich onder de christelijke discipline (kerkelijk gezag, JvR) begeven heeft en met ons naar het nachtmaal des Heeren gaat”.

De hoogleraar vindt het „aannemelijk” dat de avondmaalsgang van Willem van Oranje op 4 oktober 1573 niet plaatsvond in Dordrecht, maar in Delft, mogelijk in de Oude Kerk. Hij vond een lijst met data van de avondmaalsdiensten in Delft, waarop de datum 4 oktober voorkwam. Die past bij de data van de brieven, zei hij. In Dordrecht werd in oktober 1573 juist geen Avondmaal gehouden, ontdekte de historicus in de archieven.

Een van de ramen van de Grote Kerk te Dordrecht toont een afbeelding van een avondmaalsviering van Willem van Oranje in die kerk, terwijl ds. Joannes Lippius het brood breekt. Daarbij gaat het volgens prof. Van Lieburg om een latere gebeurtenis uit 1574, toen de prins op 21 maart deelnam aan het Heilig Avondmaal.

Luthers

René van Stipriaan, schrijver van ”De Zwijger. Het leven van Willem van Oranje”, ging dieper in op het geloof van Oranje. De auteur zei dat hij rooms-katholiek gedoopt was en luthers opgevoed, totdat hij aan het hof van Karel V in Brussel kwam. Daar werd de eis gesteld dat hij zijn lutherse opvoeding zou vergeten en zou deelnemen aan de rooms-katholieke erediensten.

De grote omkeer in het leven van Oranje kwam toen hij na zijn eerste veldtocht van 1568 terugkeerde naar de Dillenburg. „Hij verdiepte zich toen in geloofskwesties en liet zich bijpraten door een lutherse predikant.” Wat Oranje er precies toe bracht om in 1573 voor het calvinisme te kiezen blijft „onduidelijk, maar het was meer pragmatisme dan een religieuze openbaring”, meent Van Stipriaan. „Bij de overgang speelden politieke motieven mee.”

Oranje was geen principiële aanhanger van religieuze tolerantie, aldus de auteur. „Wel zocht hij naar oplossingen en deed hij pogingen om religieuze verschillen op te lossen of kleiner te laten lijken. Hij wilde verzoening met andere godsdiensten, maar dat liep op niets uit. Philips II was onverzoenlijk.” De Pacificatie van Gent, die vrede tussen de protestantse en rooms-katholieke religie beoogde, kwam volgens Van Stipriaan uit Willem van Oranjes koker.

Desgevraagd zei Van Stipriaan dat hij vindt dat de vader des vaderlands „een diep belijdend christen” was.

Radicaal

Prof. dr. Mirjam van Veen, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de VU, roemde het boek van Van Stipriaan, maar ze vindt het niet vrij van vooroordelen tegen het calvinisme. De gereformeerde kerk zou volgens het boek radicaal zijn en geen ruimte laten om het geloof op eigen wijze vorm te geven. „Radicaal waren ze in de zestiende eeuw allemaal,” zei Van Veen. Ze stelde dat „het calvinisme ten tijde van Willem van Oranje een brede beweging was met een groot cultureel kapitaal, die zich oriënteerde op Genève, Zürich en Heidelberg”.