Die conclusie trok Pieter Omtzigt in een rapport aan de Raad van Europa dat hij woensdag presenteerde. De parlementariër dringt aan op actie.

Autoriteiten hebben onder meer journalisten en politieke tegenstanders bespioneerd door stiekem software op hun telefoons te installeren, stelt Omtzigt. Het Tweede Kamerlid, rapporteur voor de Raad van Europa, dringt aan op nader onderzoek. Lidstaten zouden bovendien geen spyware mogen gebruiken totdat ze hun wetgeving op orde hebben.

Wat is Pegasus ook alweer?

In 2016 ontving een mensenrechtenactivist in de Verenigde Arabische Emiraten een sms’je dat hij niet vertrouwde. Uit analyse bleek dat via het tekstbericht spionagesoftware op de telefoon van de ontvanger kon worden geïnstalleerd. Helemaal stiekem ging dat toen nog niet, maar NSO Group –de Israëlische ontwikkelaar van de spyware– verfijnde zijn tactieken. Anno 2023 kan de software worden geïnstalleerd zonder dat iemand daar iets van merkt. Daarna kunnen klanten van NSO Group het doen en laten van hun slachtoffers volgen, bijvoorbeeld door in het geheim gesprekken op te nemen.

Na de eerste geruchten kwamen steeds meer details naar buiten. Naast veel ondemocratische regimes bleken ook Westerse autoriteiten Pegasus in te zetten. De Spaanse regering gebruikte de spyware bijvoorbeeld om voorstanders van de Catalaanse onafhankelijkheid te bespioneren. En Nederlandse inlichtingendiensten zouden via Pegasus de voortvluchtige crimineel Ridouan Taghi hebben opgespoord.

Wat heeft Omtzigt vastgesteld?

NSO Group verkocht zijn spyware in minstens veertien Europese landen. Sommige lidstaten exporteerden de software weer naar andere landen, ook als daar een autoritair regime aan het roer stond. Omtzigt constateert dat onder andere Polen en Spanje veelvuldig gebruik hebben gemaakt van Pegasus. Over Nederland kan de rapporteur geen nieuws melden.

Overigens keek Omtzigt niet alleen naar Pegasus, maar ook naar andere vormen van spyware. Zo noemt hij in Nederlands verband geruchten over de aanschaf van WiSpear-spionagesoftware.

Wat is het probleem precies?

De spyware maakt inbreuk op de vrijheden van slachtoffers. Er zijn gevallen bekend waarin foto’s en geluidsopnamen zijn gebruikt om politieke tegenstanders en journalisten te bedreigen of achter de tralies te krijgen. Het gebruik van de software ondermijnt de rechtsstaat en bedreigt mensen die bepaalde politieke opvattingen willen uitdragen of die hun werk willen doen.

Wat gebeurt er met het rapport van Omtzigt?

De rapporteur heeft vijf regeringen opgeroepen binnen drie maanden openheid van zaken te geven over het gebruik van de spyware. Ook moeten die overheden alle gevallen van misbruik onderzoeken. Lidstaten die Pegasus hebben gekocht of gebruikt, moeten meer duidelijkheid geven over het gebruik ervan en over de rechtsbescherming van slachtoffers. Ook Nederland behoort tot die lidstaten.

Staten zouden Pegasus pas mogen gebruiken als ze hun wettelijke kaders op orde hebben. Ook zou exporteren van de spyware verboden worden.