Kabinet dacht onvoldoende na over Afghaanse tolken in gevaar
In de periode voorafgaand aan de machtsovername van Kabul door de taliban medio augustus 2021 is in Nederland onvoldoende nagedacht over wie gevaar zou lopen en geëvacueerd moest worden. De taliban rukten snel op in het land en de Nederlandse ambassade in de Afghaanse hoofdstad probeerde de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie tot meer spoed te bewegen Afghaanse tolken en lokaal personeel over te brengen naar Nederland. De operatie werd ietsje versneld maar het was bij lange na niet voldoende.
Dat staat in het rapport van de commissie die de chaotische evacuatieperiode onderzocht onder leiding van oud-topambtenaar Maarten Ruys. Volgens de commissie waren de twee departementen vooral bezig op hun eigen terrein en werkten ze niet goed samen. Ook ontbrak er een „proceseigenaar” die de kar moest trekken. Buitenlandse Zaken meende dat Defensie die verantwoordelijkheid moest oppakken.
In de periode van 2002 tot 2021, toen Nederland actief was in Afghanistan, maakten vooral militairen veelvuldig gebruik van tolken. Bekend was dat deze mensen hierdoor groot gevaar liepen. De taliban waren niet meer aan de macht, maar bevonden zich wel dreigend op de achtergrond, vaak onzichtbaar tussen de wantrouwige bevolking.
De ambassade in Kabul vond dat Defensie de tolken die voor Nederland hadden gewerkt, pro-actiever moest benaderen. Daarnaast was er meer mankracht nodig op de ambassade om de overbrenging voor te bereiden. Defensie herkende zich niet in die kritiek. Het departement stelde dat de eerder gemaakte werkafspraken voor de tolken goed liepen en werden uitgevoerd.
In het voorjaar van 2021 trok de Tweede Kamer opnieuw aan de bel. Ze wilde meer en sneller actie voor de tolken. Ook militaire vakbonden en veteranenorganisaties probeerden actief het kabinet in beweging te krijgen. In de zeven jaren daarvoor had de Tweede Kamer al meermaals aangedrongen op een betere bescherming van Afghanen.
Een van de problemen was dat Afghanen zonder paspoort niet mochten vertrekken van de Afghaanse regering. Het kabinet bedacht wel versoepelingen, maar tegelijkertijd werd gesteggeld over wie naar Nederland mocht komen en met welke familieleden, omdat men vreesde voor „een aanzuigende werking”.
Uiteindelijk regelde Defensie op 13 augustus 2021 twee charters voor elk honderd personen. Er moest daarbij ook plaats zou zijn voor tolken zonder papieren, besloot het kabinet op het laatste moment. De vluchten werden gepland voor 19 en 23 augustus. Maar op 15 augustus viel de stad in handen van de taliban. Het vliegveld werd omsingeld en de betrokkenen konden toen niet meer weg.