De plaatsing van Jodensavanne eerder deze week op de Werelderfgoedlijst van de Unesco is met gejuich ontvangen binnen de hele kleine Joodse gemeenschap in Suriname. Het biedt een sprankje hoop dat die voorlopig nog blijft voortbestaan. In ieder geval in de herinnering.
Iedereen die in Suriname komt, wordt gewezen op de indrukwekkende synagoge die aan de rand van het centrum van de hoofdstad Paramaribo aan de Keizerstraat staat. Niet in de laatste plaats omdat deze pal naast een moskee staat. Dat is een unicum in de wereld en hét bewijs dat Suriname een land is waar mensen, ongeacht ras of geloof, in vrede en harmonie samenwonen. Dat hebben de Joden zelf ook ondervonden.
Lange tijd was de goed onderhouden synagoge het enige pronkstuk van de Joodse gemeenschap, die zelf behoorlijk tanende is. Maar er is nu een tweede pronkstuk bijgekomen, een potentiële trekpleister van internationaal niveau: Jodensavanne. De eerste bewoners van Jodensavanne waren nazaten van de overlevenden van de Inquisitie. Zij die destijds in Spanje niet levend werden verbrand of op andere gruwelijke wijze vermoord, vluchtten omstreeks 1492 de grens met Portugal over. Daar was ze enkele jaren later een soortgelijk lot beschoren.
De meesten vluchtten naar Nederland en Italië, een deel belandde in het noordoostelijk deel van Zuid-Amerika, van wat nu Brazilië is. Toen de Hollanders dat in 1629 aan hun veroveringen toevoegden, leken de ondernemende Joden eindelijk verlost te zijn van hun kwelgeesten en een gouden toekomst tegemoet te gaan.
Nieuwe exodus
Maar vijftien jaar later waren opnieuw de Portugezen in aantocht. En dus scheepte de gemeenschap opnieuw in, deze keer om in het noordelijker gelegen Cayenne als planters aan de slag te gaan. Nog geen twintig jaar later moesten ze weer wijken, deze keer voor de gewelddadige Fransen die binnenvielen en het land claimden.
Een nieuwe exodus volgde en onder aanvoering van de Joodse kapitein David Nassy, die ook de vlucht vanuit Brazilië had geleid, zochten de Joden hun heil langs de oevers van de Surinamerivier. Ze eindigden vijftig kilometer stroomopwaarts in het groen van het oerwoud. Deze plaats doopten ze zelf tot ”Het Vlek der Jooden”, de huidige Joden- savanne.
Een nieuwe bloeitijd brak aan, zeker nadat de Hollanders in 1667 de zeggenschap over Suriname kregen. In 1685 werd, grotendeels uit hout, op Jodensavanne een synagoge gebouwd: ”Berache Ve Salom”. Aan het einde van de zeventiende eeuw bezitten de circa honderd families veertig plantages, waar zij zich overwegend met de teelt van suikerriet bezighielden. De zware arbeid werd verricht door meer dan negenduizend zwarte slaven.
De economische crisis die aan het eind van de achttiende eeuw de kop opstak luidde het begin van het einde van de bloeiende gemeenschap in. De vergaarde rijkdom verdween zienderogen en noodgedwongen verlieten ze geleidelijk Jodensavanne –dat al snel verpauperde– om in de decennia die volgden langzaam op te lossen in de Surinaamse samenleving.
Inspanningen voorouders
Wat nog herinnert aan Jodensavanne zijn de ruïnes (van onder meer de in 1832 afgebrande synagoge) en de honderden oude graven, die deels her en der in het omringende regenwoud te vinden zijn. Er is de laatste jaren hard gewerkt om alles bloot te leggen en weer zichtbaar te maken, wat nu dus vruchten heeft afgeworpen.
Voor de resterende Joden is de plaatsing op de Unescolijst een erkenning voor de inspanningen van hun voorouders. „Want veel mensen weten niet welke ontberingen zij hebben moeten doorstaan. Ook Surinamers niet”, zegt de 19-jarige Ilse Jessurun. Zelfs heeft ze Joods bloed, omdat haar vader voor de helft Joods is. „Hoewel ik zelf nooit naar de synagoge ga, wil ik wel mijn eigen geschiedenis kennen. Het is ook onderdeel van de Surinaamse geschiedenis.”
