Wie denkt dat we tegenwoordig in een tijd leven waarin alles snel gaat, verkijkt zich op het verleden, stelt Tonko Grever, kwartiermaker van het Luther Museum. „Het nieuws –in dit geval een nieuwe Bijbelvertaling– werd ook in de zestiende eeuw al razendsnel verspreid.

Welke bijzondere Bijbels worden er tentoongesteld?

„Het gaat om twee verschillende exemplaren. De eerste is vervaardigd door drukker Adriaen van Berghen in Antwerpen. De tweede Bijbel werd gedrukt door Doen Pietersoen in Amsterdam, een bekende Amsterdamse drukker die zijn bekendheid vooral dankte aan het vervaardigen van Bijbeledities. Beide vertalingen zijn eerste drukken en mede daarom uniek.”

Wat maakt deze Bijbels zo uniek?

„Om te beginnen zien ze er erg mooi uit doordat er bijvoorbeeld versieringen in de kantlijn staan. Het zijn kleine Bijbels, van zo’n 15 bij 10 centimeter groot. Ze zijn duidelijk bedoeld voor thuisgebruik. Dat was ook precies waarvoor Luther de Bijbel in de landstaal wilde vertalen: zodat de gewone mensen het Woord van God konden lezen. Extra speciaal is het feit dat beide Bijbels uit het jaar 1523 stammen.”

Afgezien van het feit dat ze dan precies 500 jaar oud zijn, wat maakt dát dan zo bijzonder?

„Dat heeft te maken met de geschiedenis van het ontstaan van de Bijbelvertaling. Luther moest in 1521 voor de Rijksdag in Worms verschijnen om onder meer verantwoording af te leggen van de door hem geschreven 95 stellingen. Op de terugweg van Worms naar Wittenberg werd de reformator door vrienden in het diepste geheim ‘ontvoerd’ naar kasteel de Wartburg bij Eisenach. Luther heeft daar in korte tijd het Nieuwe Testament vanuit het Grieks in het Duits vertaald. Deze vertaling kwam in het jaar 1522 in Duitsland uit. Amper een jaar later, in 1523, verschijnt er dan al een Nederlandse vertaling, nota bene bij twee verschillende drukkers, die waarschijnlijk daarvoor vertalers aan het werk zetten. We denken wel eens dat we nu in een tijd leven waarin alles snel gaat, maar dat gold ook voor die tijd.”

Hoe komt het Luthermuseum aan deze twee Bijbels?

„Die hadden we al in bezit en zijn afkomstig uit de collectie van het Lutherseminarie. Het museum heeft een omvangrijke collectie, afkomstig uit onder meer het voormalige Oude Mannen- en Vrouwen Huis – het gebouw waar nu het museum is gehuisvest. De twee historische Bijbels zijn korte tijd te zien in het Luther Museum.”

U laat de Bijbels liever achter gesloten deuren?

„Liever niet, we laten graag zien welke mooie voorwerpen we in onze collectie hebben. Maar je kunt je voorstellen dat deze vijfhonderd jaar oude Bijbels wel kwetsbaar zijn. We stellen ze daarom maar een korte periode bloot aan het daglicht.”

De twee Lutherbijbels zijn nog tot en met 24 september te zien in het Luther Museum aan de Keizersgracht in Amsterdam, gelijktijdig met de tentoonstelling ”Luther en de wereld”.

Wie meer wil weten over de Bijbels kan ook luisteren naar de podcast met August den Hollander, hoogleraar religieus erfgoed aan de Vrije Universiteit van Amsterdam: podcast op luthermuseum.nl.