In een felle tirade betichtte Bos het kabinet ervan draagvlak voor moeilijke politieke keuzes te zoeken door mensen bang te maken. Het kabinet reageert op onrust in de samenleving door deze alleen maar verder aan te wakkeren, aldus de PvdA-leider. „Het kabinet lijkt met de rug naar de samenleving te staan en wijst elke uitgestoken hand steeds weer af.” Dat leidt volgens Bos niet alleen tot onbehagen en vervreemding, maar ook tot een verlies van trots.

Vooral minister Verdonk van Vreemdelingenzaken moest het ontgelden. Zij maakt de kloof tussen autochtonen en allochtonen alleen maar groter, stelde Bos. Hij wees op interviews van Verdonk waarin zij over moslims en Nederlanders praat „alsof het gros van de moslims geen Nederlander is.”

De PvdA moet volgens Bos „tegen de stroom in trots durven zijn op evenwicht, nuchterheid en nuance.” Met een eigen verhaal over immigratie en integratie, dat volgens hem hard is voor de migrant -die plichten heeft- en hard is voor de ontvangende samenleving - die zich moet instellen op nieuwe culturen.

Het congres ging zaterdag met slechts een kleine wijziging akkoord met het nieuwe beginselmanifest, dat het oude uit 1977 vervangt. Kern van de nieuwe beginselen is het recht op een fatsoenlijk bestaan. Iedereen moet volgens het manifest kunnen rekenen op een „dusdanig niveau van bestaanszekerheid dat men volwaardig aan de samenleving kan deelnemen.”

De term „fatsoen” leverde nog enige discussie op. Diverse partijafdelingen stelden dat fatsoen associaties oproept met „spruitjeslucht en de jaren ’50.” Fatsoen zou „moralistisch zijn en bij religie en christelijke partijen horen, niet bij de PvdA.” Volgens een amendement van de Jonge Socialisten klinkt het woord fatsoenlijk „te Balkenende-achtig.” De critici pleitten ervoor fatsoenlijk te vervangen door menswaardig.

Partijvoorzitter Koole schoot de kritiek af. „Fatsoen betekent bij ons een menswaardig en volwaardig bestaan.” Onder verwijzing naar de Israëlische politiek filosoof Margalit betoogde Koole dat zijn partij onder fatsoenlijk verstaat dat de overheid haar burgers niet mag vernederen en dat burgers omgekeerd de overheid moeten respecteren.

Een pleidooi om de verwerping van de constitutionele monarchie op te nemen in het beginselprogramma haalde het niet. Het beginselprogramma gaat ervan uit dat alle politieke macht moet zijn gebaseerd op een mandaat van de kiezer, stelde Koole. Dat impliceert volgens de partijvoorzitter al dat de PvdA kiest voor een republiek of voor een ceremoniële monarchie. Politieke macht voor het koningshuis wijst de PvdA af.

Op het congres werd nog een motie ingediend met de strekking dat de PvdA zich ervoor moet inzetten dat alle ambtenaren van de burgerlijke stand ook homohuwelijken moeten sluiten. Het partijbestuur nam de uitspraak zonder stemming over.

Oud-kamerlid Van Nieuwenhoven kreeg zaterdag een gouden speld uitgereikt als eerbetoon voor haar jarenlange inzet. Van Nieuwenhoven nam vorig jaar na ruim twintig jaar afscheid als parlementariër en werd gedeputeerde in Zuid-Holland.