In de laatste oorlogsweken probeerden de Duitsers nog op grote schaal gevangenen te doden. De nazi’s wilden de sporen van hun misdaden uitwissen. Daarom moesten de verzwakte gevangenen lange afstanden lopen of werden ze nog gauw per trein afgevoerd. Dodenmarsen, werden de barre voettochten genoemd. En dodentreinen, want velen overleefden de transporten niet. In een trein die in 21 dagen van kamp Buchenwald naar Dachau reed, stierf 80 procent van de gevangenen.

Maar bij Farsleben –ten noorden van Maagdenburg, ten westen van Berlijn– ging het anders. Een trein met 2500 Joden, inmiddels zes dagen onderweg van Bergen-Belsen naar Theresienstadt, kon niet verder door geallieerde bombardementen in de omgeving. De soldaten hadden orders om de trein op te blazen bij de rivier de Elbe als ze niet verder zouden kunnen.

Op 13 april 1945 kwamen echter Amerikaanse verkenners in een jeep over de heuveltop. En daarna een tank. Nadat de bewakers van de trein op de vlucht sloegen, openden de Amerikanen de wagons. Tankcommandant George Gross is nooit vergeten hoe de Joodse gevangenen reageerden: „Toen ze ons zagen, begonnen ze te lachen van vreugde, als je dat lachen kunt noemen. Het was meer een uitbarsting van pure, bijna hysterische opluchting.”

Onder de bevrijders was Abraham Cohen. „Ich bin euech a Yidd”, zei hij in het Jiddisch: „Ik ben ook een Jood.” Hij liet de davidsster die hij om zijn hals droeg, aan de gevangenen zien.

Vuurtjes

Holocaustonderzoeker Matthew Rozell, die in 2016 een boek over de bevrijdingsactie publiceerde, heeft nu in Amerikaanse nationale archieven filmbeelden ontdekt van de dagen daarna. De gevangenen zitten en liggen op een helling, naast de trein. Ze warmen zich bij vuurtjes. De gezichten zijn grauw, of komt dat door het bleke zonlicht?

Sommige gevangenen zijn vermagerd, al zijn er vanuit de concentratiekampen veel gruwelijker beelden bekend. Er zaten dan ook nogal wat geprivilegieerden in de trein: Joden die een betere behandeling kregen zodat ze tegen Duitse gevangenen konden worden geruild. Sommigen hebben nog opmerkelijk veel kleding aan en zelfs een hoed op, anderen hebben lompen om hun benen gewikkeld. Er zijn ouderen bij, en kinderen. Ze lijken versuft; de eerste uitzinnige vreugde is voorbij. Als Amerikaanse soldaten voedsel uitdelen, verdringen de gevangenen elkaar.

Dan zijn er beelden van opstijgende rook, want er wordt geschoten. De Duitse nederlaag is onafwendbaar, maar de nazi’s verzetten zich met hand en tand. Er zijn ook beelden ontdekt van een ontmoeting tussen Amerikaanse, Russische en Engelse soldaten aan de oever van de Elbe na de bevrijding van de stad Maagdenburg.

Redding

De Joden in de trein overleefden de oorlog, ternauwernood. Sommigen leven nog en waren perplex toen ze zichzelf op de filmbeelden herkenden. Er waren wel foto’s bekend van de zogenaamde Farslebentrein, maar bewegende beelden nog niet. Jacob Barzilai (90) zei tegen de Israëlische nieuwswebsite Ynet: „We kwamen met vijf mensen aan in Bergen-Belsen en slechts drie van ons keerden terug. Ik verloor daar mijn vader en mijn grootvader. In de clip zag ik mijn moeder, mijn zus en mezelf. Ik was erg emotioneel toen ik de beelden zag. Ik had er geen woorden voor.”

Dula Kogan uit Tel Aviv zag haar vader in de video. Het emotioneerde haar: „We stonden echt voor de dood en ineens zie je hoe je bent gered.”

Miriam Mueller (82) was pas vier jaar oud toen ze uit de trein werd gered. Ze heeft zichzelf niet in de nieuwe beelden ontdekt, maar die brachten wel veel herinneringen naar boven. „Ik zei dat deze vervloekte oorlog gewoon eindeloos is; we komen er steeds weer op terug.” Ze overleefde; God heeft wonderen gedaan, zegt ze. Nu heeft ze 26 kleinkinderen en 40 achterkleinkinderen, „en er komt er nog een aan”. De nazi’s hebben de Joden niet kunnen uitroeien.