Achter de schermen slaakte NIOD-directeur prof. dr. J. C. H. Blom gedurende de afgelopen week herhaaldelijk de verzuchting dat de politiek toch eigenlijk een vreemde wereld is. De manier waarop de diverse politieke partijen en ook individuele ministers met zijn rapport aan de haal gingen, verbaasde hem ten zeerste.

Hoofdonderzoeker prof. dr. P. Romijn hoedt zich ervoor die verbazing publiekelijk te etaleren. „Wij hebben onszelf bewust niet afgevraagd welke politieke conclusies uit ons rapport getrokken zouden moeten worden”, stelt hij. „We hebben ons beperkt tot het vervaardigen van een historische reconstructie, zonder de demarcatielijn tussen wetenschap en politiek te overschrijden.”

Toch klinkt ook bij Romijn onmiskenbare verwondering door over de wondere wereld van de politiek. Bijvoorbeeld als hij het heeft over ministers die binnen enkele dagen na de verschijning van het Srebrenica-rapport vergaande conclusies meenden te kunnen trekken. „Je vraagt een geschiedenisstudent toch ook niet om binnen een week tentamen te doen over een stuk van meer dan 3000 pagina’s?”

Iemand als minister Pronk lijkt zich ook meer te baseren op het kritische IKV-rapport over Srebrenica dan op de studie van het NIOD.
„Tja, het rapport van het Interkerkelijk Vredesberaad is inderdaad een stuk korter dan het onze, en dus beter te behappen. Maar zonder te twijfelen aan de integriteit van het IKV, het heeft wel het karakter van een pamflet. Het IKV zoekt de politieke en morele overwegingen op, terwijl wij zo afstandelijk en zuiver mogelijk het geschiedverhaal proberen neer te zetten. Ons verhaal is veel gelaagder, veel gecompliceerder.”

Wat vindt u van de mening van het IKV en Pronk dat de Nederlandse politiek in de crisisdagen van de val van Srebrenica en de massamoord heeft gefaald?
„Wij hebben gereconstrueerd waar de mogelijkheden lagen die de Nederlandse politiek op dat moment had. Dat heeft geleid tot de conclusie dat velen een te overspannen beeld hebben van die mogelijkheden. De kansen om gedurende de crisisdagen vanuit Den Haag de wereld te beïnvloeden en de massamoord te voorkomen, waren zeer klein. Je kunt je afvragen of krachtige politieke interventies er in de chaotische situatie van die dagen iets toe hadden gedaan. Pronk heeft het idee dat Nederland iets heel anders had kunnen doen en dat dat voor de situatie in Bosnië verschil had uitgemaakt. Wij vragen ons dat ernstig af.”

Minister De Grave wilde aftreden vanwege uw conclusies over de doofpot van de landmachttop.
„Dat is net als bij Pronk heel snel gegaan. Maar dat snap ik ook wel weer. Als ikzelf minister of generaal of Bosniër was, dan bladerde ik in eerste instantie ook snel in het dikke rapport naar de passages die over mij of over mijn groep gingen. Maar daardoor krijg je wel al die fragmentarische reacties.”

Wat vindt u daarvan?
„Wij hadden als onderzoeksteam gehoopt dat het verantwoordingsdebat in de Tweede Kamer het eerste echte integrerende discussieforum zou zijn. Ik vraag me oprecht af of dat nu nog lukt.”

Waarom?
„Omdat er nu belangrijke conclusies zijn getrokken in de beslotenheid van de Trêveszaal, waar het kabinet vergadert. Het was onze bedoeling nu juist de bevindingen in ons rapport te laten toetsen in de openbaarheid van de politieke arena. Daarbij ging het ons niet primair om de zaken in Nederland, maar om de dramatische gebeurtenissen op de Balkan.”