Een week rellen in Frankrijk: hoe kon het zo ontsporen?
De schade van een week rellen in Frankrijk is enorm. De vraag is nu vooral hoe het zover heeft kunnen komen.
Een miljard euro. Dat is de raming van de schade aan bedrijven als gevolg van de rellen van de afgelopen week in Frankrijk. Een precies bedrag is nog niet te noemen zei de voorzitter van de grootste Franse werkgeversorganisatie, Geoffroy Roux de Bézieux, in een maandagavond gepubliceerd interview met Le Parisien. „Maar we zitten op meer dan een miljard euro, de schade aan het toerisme niet meegerekend.”
Volgens cijfers van de werkgeversorganisatie, Medef, zijn meer dan 200 winkels volledig geplunderd, 300 bankfilialen vernield en 250 tabaks- en lectuurwinkels getroffen. „Er is buitensporig geweld gebruikt”, zei Roux de Bézieux. „Alles werd gestolen.”
Het openbaar vervoer in Île-de-France, de regio rond Parijs, heeft intussen voor minstens 20 miljoen euro schade geleden. Dan waren er nog duizenden autobranden, honderden gewonde agenten en schade aan particulieren gebouwen en woningen. Meer dan 3100 relschoppers zijn in een week tijd opgepakt.
Er is de Franse regering veel aan gelegen verdere ongeregeldheden en schade te voorkomen. Ondanks het feit dat de rellen sinds zondag afzwakken, besloot de Franse premier Elisabeth Borne daarom de inzet van 45.000 politieagenten maandag- op dinsdagnacht te handhaven. De nacht verliep relatief rustig met 202 branden op de openbare weg en 72 arrestaties.
De vraag is nu vooral hoe de situatie sinds vorige week dinsdag zo uit de hand kon lopen. De aanleiding is duidelijk: de dood van de 17-jarige Nahel M… De jongen reed zonder rijbewijs met hoge snelheid over de busbaan en negeerde een stopteken van de politie. Toen Nahel uiteindelijk wel moest afremmen en stoppen, dreigde een agent hem „door de kop” te schieten. Wat ook gebeurde.
Het incident heeft in Frankrijk twee discussies weer volop doen oplaaien: die over het optreden van de politie en die over oorzaken en gevolgen van de achterstanden in de zogenoemde banlieues, de voorsteden rond grote plaatsen.
Politiegeweld
Hoewel velen erkennen dat de agent die het schot loste zijn boekje te buiten ging, krijgt hij ook steun. Zo begon de voormalige woordvoerder van de uiterst-rechtse politicus Eric Zemmour, Jean Messiha, een inzamelingsactie voor de agent „die zijn werk heeft gedaan en die (…) een hoge prijs betaalt.” Maandag stond de teller op meer dan een miljoen euro. De voorzitter van het Franse parlement zei maandagmorgen dat de politie haar werk „ op geweldige wijze” uitvoert.
Critici wijzen er echter op dat het hier niet zomaar om een incident gaat. Uit onderzoek blijkt dat er sinds 2017 een vervijfvoudiging is van het aantal dodelijke slachtoffers doordat agenten op automobilisten schieten. De Franse regering versoepelde toen de voorwaarden voor agenten om te mogen schieten naar aanleiding van verschillende terroristische aanslagen.
De politie zou het bij die schietpartijen vooral hebben gemunt op bepaalde bevolkingsgroepen. „Met name op jonge mannen die worden gezien als zwart of Arabisch”, stelde politicoloog Emmanuel Blanchard dit weekend in Le Monde. Het is volgens de wetenschapper, die onderzoek deed naar de verhouding tussen de Parijse politie en Algerijnse immigranten in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog, de voortzetting van een praktijk met een lange geschiedenis.
Wat volgens velen ook niet helpt, is dat Frankrijk nauwelijks wijkagenten kent, zoals in Nederland. De politie blijft zo een factor van buitenaf, met wie een kat-en-muis-spel wordt gespeeld.
Soundtrack
Dan is er nog een verhit debat over de achterstelling van de bevolking in de banlieues. Onzin, zeggen sommigen. Zij wijzen erop dat er de afgelopen jaren voor honderden miljoenen is geïnvesteerd in de wijken. De politieblunder van dinsdag „is slechts een voorwendsel dat pavloviaanse woede opwekte”, foeterde schrijver en essayist Pascal Bruckner vrijdag in Le Figaro. „Het geweld is permanent in de buurten, het vormt een beetje de soundtrack van het dagelijks leven, dat ter gelegenheid van dit drama met veel tamtam volledig wordt ontvouwd.”
Voor deze groep critici staan er twee waardensystemen tegenover elkaar en schieten enkel sociaal-economische verklaringen voor de kloof tekort. In Le Figaro wees historicus Georges Bensoussan op „de aanhoudende haat jegens het gastland” die „de ontkenning van de legitimiteit van het gezag in de hand werkt”. Jongens zouden bovendien opgevoed worden in een cultuur waarin eer een grote rol speelt en ze nauwelijks worden begrensd – anders dan de meisjes.
Vernedering
Daartegenover staan sociologen die de bal vooral aan de kant van de autoriteiten leggen. „De vervelende en herhaalde (politie)controles zijn vernederend, wekken stress op en voeden op den duur diepe wrok”, aldus de Parijse hoogleraar sociologie Fabien Truong in Le Monde. De jongeren krijgen het gevoel dat ze gecontroleerd worden om wie ze zijn en niet om wat ze doen. Anderen wijzen erop hoe lastig het in Frankrijk is om werk met een achtergrond in specifieke postcodegebieden, zoals die van Nanterre.
President Emmanuel Macron spreekt dinsdag met 220 burgemeesters van gemeenten die zwaar zijn getroffen door de rellen. Ongetwijfeld zal het daarbij ook over deze thema’s gaan.
