Wankelt door de opzienbarende muiterij de positie van Poetin?

Hidde Bouwmeester, historicus en specialist op het terrein van de moderne Oost-Europese geschiedenis: „De onaantastbaarheid van Poetin is geschonden. Voor het eerst in de 23 jaar dat hij aan de macht is, wordt hij van binnenuit aangevallen. De muiterij van zaterdag is van een andere, grotere orde dan de opstanden rond 2012. Toen gingen de Russen de straat op in verband met de herverkiezing van Poetin. Russen scandeerden dat hij op frauduleuze wijze aan de macht wilde komen. Afgelopen zaterdag kwamen mensen met militaire macht tegen het Kremlin in opstand. Poetins autoriteit is uitgedaagd.”

Prof. dr. Hans van Koningsbrugge, hoogleraar geschiedenis en politiek van Rusland aan de Rijksuniversiteit Groningen: „Het woord wankelen vind ik te sterk uitgedrukt. Wel vertoont de autoriteit van Poetin scheuren. Als ik Poetins manager zou zijn, zou ik hem adviseren op korte termijn een paar mensen te ontslaan. Defensieminister Sjojgoe en stafchef Valeri Gerasimov. Verder zou Poetin veel nadrukkelijker aanwezig moeten zijn. Prigozjin kon populair worden omdat hij vaak tussen zijn troepen te zien was. Ik denk dat Poetin dat niet aandurft en doodsbang is. Hij durft zich amper op straat te vertonen.”

Poetin noemde de muitende huurlingen van Wagner zaterdag verraders. Toch mag Prigozjin kennelijk ongestraft uitwijken naar Wit-Rusland. Hoe ziet u dat?

Bouwmeester: „Op die manier toont Poetin zich allesbehalve een leider. Hij laat met zich sollen.”

Van Koningsbrugge: „Veel Russen vinden het heel raar dat je vijf jaar in de cel belandt als je alleen maar kritiek hebt op de oorlog en dat intussen de Wagnerbaas een vrijgeleide naar Wit-Rusland krijgt, terwijl hij muiterij pleegde. Zelfs Russische propagandisten kunnen daar geen chocola van maken.”

Wat heeft Prigozjin ertoe gebracht in te binden?

Bouwmeester: „Het Kremlin moet hem enorm onder druk hebben gezet. Misschien dreigde Moskou hem te omsingelen of vanuit de lucht te bestoken, zodat Prigozjin het uiteindelijk allemaal niet kon navertellen. Je moet ook niet uitsluiten dat het Kremlin heeft gedreigd dierbaren van hem te ontvoeren.”

Van Koningsbrugge: „Er zijn tal van redenen te bedenken. Misschien heeft Prigozjin de vage belofte gekregen dat tegenstanders van hem op een zijspoor worden gezet. Het is ook mogelijk dat hij inzag dat hij niet was opgewassen tegen een Russische overmacht.”

Op de Russische televisie heerst verontwaardiging dat Prigozjin vervolging kennelijk ontloopt, terwijl er zaterdag in de strijd tegen Wagner Russische piloten zijn gesneuveld.

Bouwmeester: „Op tv klonk het pleidooi om Prigozjin een kogel door zijn hoofd te schieten. Voor echte Russische nationalisten is het onaanvaardbaar dat iemand de macht uitdaagt en het Russische ministerie van Defensie belachelijk maakt. Russische propagandisten vinden het heel vreemd dat je met muiterij kan wegkomen. Het zou kunnen dat Poetin Prigozjin laat gaan omdat de Wagnerbaas een vroegere vriend is. Maar bedenk wel dat het vaak slecht afloopt met mensen die door Poetin verrader worden genoemd.”

Van Koningsbrugge: „Ik voorzie een grote wending in de berichtgeving in de Russische staatsmedia over Prigozjin. Hij was de grote held, en is nu de grote verrader, een grote schurk. De Russische staat kennende kan ik me niet voorstellen dat Prigozjin hier verder zonder kleerscheuren van afkomt. Bedenk dat Prigozjin het Russische verhaal dat het Westen de schuld van alles is, vorige week compleet onderuit heeft gehaald. Voor dat soort kritiek zou iemand anders zo dertig jaar de cel in belanden, of erger.”

Meer overOorlog in Oekraïne

Wat betekent de opstand van Wagner voor het moreel van de Russische militairen in de loopgraven in Oekraïne?

Bouwmeester: „Ik denk dat het effect verwaarloosbaar is. Daarvoor duurde de opstand van zo’n 24 uur te kort. Russische militairen in de loopgraven in Oekraïne halen er waarschijnlijk vooral hun schouders over op. Het wordt anders als Prigozjin zijn opstand met de dood zou moeten bekopen. Dat zou onder Russische soldaten in Oekraïne wél voor een flinke knauw in het moreel zorgen.”

Van Koningsbrugge: „Ik denk dat Russische militairen in Oekraïne in verwarring zijn. Dat is nooit goed voor de moraal. De bekende propagandist en tv-prestentator Solovjov nam afgelopen weekend een filmpje op. Hij citeerde de Bijbelse notie dat het nooit wat wordt met een koninkrijk dat tegen zichzelf verdeeld is.”

Wat vindt u van de stelling dat de positie van Poetin juist sterker is geworden, nu hij het gevreesde huurlingenleger van Wagner het hoofd heeft geboden.

Bouwmeester: „Ik onderschrijf die stelling niet. De rol van Wagner lijkt waarschijnlijk uitgespeeld, maar tegelijk is Poetin in diskrediet gebracht. Hij heeft zwakte getoond. Sommige mensen uit de directe kring rond Poetin keken zaterdag al de kat uit de boom. Iemand als de bekende Russische journaliste Margarita Simonyn, een fel voorstander van de oorlog tegen Oekraïne, hield zich bijvoorbeeld opmerkelijk stil. Dat doet mij vermoeden dat sommige zogenaamde getrouwen Poetin niet onvoorwaardelijk steunen als hij in het nauw komt.”

Van Koningsbrugge: „Niemand denkt dat Poetin er na zaterdag beter voor staat. Zijn autoriteit is aangetast. En de vraag is wat er van de Wagnergroep, zijn beste legeronderdeel, overblijft. Gaan huurlingen in de strijd hetzelfde elan vertonen als ze hun charismatische leider Prigozjin verliezen?”

De Wit-Russische president Loekasjenko, trouw bondgenoot van Poetin, heeft kennelijk een grote rol gespeeld bij bemiddeling tussen het Kremlin en Wagner. Wat zegt dat?

Bouwmeester: „Ik vind het heel raar. Loekasjenko is een vazal van Poetin. Je kunt het inschakelen van Loekasjenko ook zien als een vernedering van Prigozjin. Dus dat Poetin de Wagnerbaas in feite meegeeft: Je moet het doen met mijn vazal. De rol van Prigozjin is uitgespeeld. Hij is afhankelijk van de grillen van Poetin. Misschien heeft Prigozjin nog wat steun van een paar mensen in het Kremlin. Als die steun wegvalt, heeft de Wagnerbaas een aanzienlijk probleem.”

Van Koningsbrugge: „Poetin wilde of durfde niet direct met Prigozjin te onderhandelen, denk ik. Al was het alleen maar omdat Prigozjin tijdens een onderhoud met Poetin omringd zou zijn door sterke mannen. Een gesprek met Prigozjin zou voor Poetin zeer ongemakkelijk kunnen zijn. Want de Wagnerbaas zou hem vertellen dat Rusland de oorlog in Oekraïne op onterechte gronden is begonnen. En zo’n gesprek zou altijd uitlekken.”

Het lijkt erop dat de Wagnergroep uiteenvalt. Is de gestaakte muiterij een overwinning voor de Russische defensieminister Sjojgoe?

Bouwmeester: „Ik zie het eerder als een overwinning voor het Russische ministerie van Defensie. Het is de vraag of Sjojgoe de afgebroken Wagneropstand overleeft. Heel wat militairen en nationalisten in Rusland waren het namelijk op zich eens met de felle kritiek van Prigozjin op Sjojgoe.

Als het Wagnerleger daadwerkelijk uit elkaar valt, heeft dat nogal wat gevolgen voor de Russische krijgsmacht. Voorheen knapten huurlingen van Wagner voor Rusland immers allerlei vuile klussen op, onder meer in Syrië en Afrika. Klussen waarmee het reguliere Russische leger liever niet mee in verband gebracht wilde worden. Nu zou dat leger die smerige klussen zelf moeten uitvoeren.”

Van Koningsbrugge: „Als Sjojgoe in het zadel blijft zitten, zou dat een overwinning voor hem zijn. Maar er kan tussen nu en een paar maanden veel gebeuren.”

Prigozjin lijkt vooralsnog onvindbaar. Wat zegt dat?

Bouwmeester: „Rusland is een meester in het verspreiden van desinformatie. Dus ik heb twijfels over wat het Kremlin beweert over de deal die er zou zijn tussen Poetin en Prigozjin. Poetin staat erom bekend dat hij zich nooit aan zijn woord houdt.”

Van Koningsbrugge: „Het lijkt erop dat Prigozjin te verstaan is gegeven: Zing jij maar even een toontje lager, of zing maar even helemaal niet.”