Nog voordat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zijn wielen aan de grond zette voor de G7-top in Japan, was de kogel door de kerk. VS-president Joe Biden stemde vrijdag in met de training van Oekraïense piloten op F-16’s in Europa, mogelijk op de Amerikaanse vliegbasis Ramstein in Duitsland.

Het nieuws betekent een belangrijke opsteker voor Zelensky. Maandenlang smeekte hij zijn westerse bondgenoten om moderne jachtvliegtuigen in de strijd tegen de Russen. „Vleugels voor vrijheid”, noemt Zelensky de kisten. De president spreekt niet zonder reden van een „historische beslissing”.

De VS moeten groen licht geven omdat de gevechtstoestellen afkomstig zijn uit de stal van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed Martin. De toestemming van Washington is dankzij druk op de Amerikaanse president toch nog onverwacht snel rondgekomen. Niet alleen Nederland, het VK, Denemarken en België drongen bij Biden aan op instemming, ook Democraten en Republikeinen in het Amerikaanse congres deden hun duit in het zakje.

De VS waren maandenlang terughoudend om de jachtvliegtuigen te leveren. Net zoals de Amerikanen aarzelen om Oekraïne te voorzien van Atacms-raketten voor de lange afstand. Met beide wapensystemen kan Kyiv aanvallen uitvoeren op Russisch grondgebied. De Oekraïense garantie geen doelen in Rusland aan te vallen met F-16’s, zijn voor de VS een belangrijke voorwaarde voor levering van de toestellen.

Beducht

Washington is beducht voor een escalatie in de oorlog. Nog belangrijker, de VS beraden zich nu al op de periode na het bloedige conflict in Oekraïne. Washington zal op de een of andere manier toch weer moeten samenwerken met Moskou.

De Europeanen lijken minder bang te zijn voor de Russische president Vladimir Poetin. Europa voelt ook meer de hete adem van de Russische beer in de nek dan de VS.

De Amerikanen sorteren met de mogelijke levering van F-16’s voor op de situatie na de oorlog. President Biden ziet de gevechtsvliegtuigen als een bijdrage om Oekraïne te helpen zichzelf te verdedigen na de oorlog of na een staakt het vuren.

Het groene licht voor de training van Oekraïense piloten houdt formeel nog niet de levering van F-16’s in. Vriend en vijand gaan er echter vanuit dat Oekraïne –op termijn– daadwerkelijk de beschikking krijgt over de straaljagers. Vooralsnog kiest geen enkel land voor levering, maar de situatie kan snel veranderen.

Het Pentagon heeft medio vorig jaar al 100 miljoen dollar gereserveerd voor de F-16-opleiding van Oekraïense piloten. Voor zover bekend is de training nog niet gestart.

Het Westen beschikt over een groot arsenaal aan jachtvliegtuigen: Eurofighters, Mirages, Gripens, Tornado’s, F-15’s en F-16’s, om maar wat te noemen. De NAVO-landen Polen en Slowakije kondigden in maart al aan Mig-29’s aan Kyiv te leveren; een vertrouwd, maar verouderd toestel voor Oekraïne.

De voorkeur voor de F-16 Fighting Falcon ligt voor de hand. Westerse landen zijn bezig het toestel van de vierde generatie te vervangen voor de F-35, een hightech toestel van de vijfde generatie. F-16’s zijn dus voldoende beschikbaar.

Bovendien is de F-16 een capabele, veelzijdige kist. Een Zwitsers zakmes in de lucht, zeggen kenners. Het jachtvliegtuig is een zogenoemde ”multirole fighter” voor zowel het luchtgevecht als voor luchtaanvallen op commandoposten, troepenconcentraties en logistieke knooppunten. Ook al dateert de eerste F-16-vlucht van begin 1974, toch bouwt Lockheed Martin nog altijd nieuwe, sterk gemoderniseerde F-16’s. In totaal zijn er een kleine 5000 van de band gerold voor 25 landen.

Nederland

Volgens onbevestigde berichten hebben Nederland en Denemarken 45 F-16’s beloofd aan Oekraïne. Nederland zou daarbij de overdracht van twaalf toestellen aan het Amerikaanse bedrijf Draken International hebben geannuleerd. De F-16’s zijn teruggevlogen uit de VS naar Europa. De toestellen krijgen naar verluidt bij het Belgische bedrijf Sabca in Brussel een update. „Nederland verkeert in een positie om het eerste land te zijn dat de straaljager schenkt”, verklaarde Yuriy Sak, adviseur van Defensieminister Oleksii Reznikov. Minister Wopke Hoekstra reageerde maandag terughoudend. „Laten we zorgen dat we nu het meeste halen uit trainingsactiviteiten.”

De F-16’s bieden de Oekraïense strijdkrachten straks de nodige extra slagkracht. Niet alleen in het neerschieten van Russische jachtvliegtuigen, maar ook in het geven van luchtsteun aan Oekraïense grondtroepen. Een gecombineerd optreden van land- en luchtmacht geldt in de westerse militaire doctrine als een belangrijke voorwaarde voor succesvolle militaire operaties.

Aan de levering van F-16’s zitten echter een aantal grote haken en ogen. De jachtvliegtuigen vereisen bijvoorbeeld een specifieke infrastructuur, waaronder schone start- en landingsbanen. De moderne gevechtsvliegtuigen zijn nu eenmaal gevoelig voor rommel op de baan.

Verder kost het leren vliegen met een F-16 zo’n vier tot zes maanden. Nog meer training is vereist om ook de wapensystemen effectief te kunnen bedienen tijdens de vlucht. Daarbij moet Kyiv de jachtvliegtuigen integreren in de bestaande lucht- en grondsystemen. Oekraïners hebben echter bewezen snelle leerlingen te zijn. Daarbij beschikken de piloten al over basisvaardigheden voor het gebruik van militaire toestellen.

Bovendien vraagt de levering van jachtvliegtuigen een grote ondersteuningsoperatie qua logistiek, onderhoud en reserveonderdelen. Een F-16 vereist een klein legertje aan technici om de toestellen in de lucht te houden.

Daarbij doemen enkele belangrijke knelpunten op. Moet het Westen ook vele tientallen Oekraïense techneuten opleiden voor logistiek en onderhoud van de F-16’s? Een zware opgave. Het invliegen van westerse –militaire– technici is geen optie, omdat NAVO-militairen dan actief deelnemen aan de oorlog in Oekraïne.

Het inzetten van de F-16’s moet bovendien plaatsvinden vanaf Oekraïens grondgebied. Opereren vanaf luchtmachtbases in bijvoorbeeld Polen is geen optie, omdat een NAVO-land dan direct betrokken raakt bij het bloedige conflict.

Rusland schreeuwt nu al moord en brand bij de Amerikaanse toestemming voor de opleiding van piloten in Europa. Bij de overdracht van F-16’s rijst de vraag naar de betrokkenheid van de NAVO in de oorlog, zegt de Russische ambassadeur Anatoly Antonov in Washington. De Russische onderminister Alexander Grushko waarschuwt voor „kolossale risico’s”.

Lenteoffensief

De grote vraag is of Oekraïne de jachtvliegtuigen binnenkort al kan inzetten voor het langverwachte lenteoffensief. Kyiv werkt al maanden aan de voorbereidingen voor een grootschalige aanval om grondgebied te heroveren op de Russische bezetter.

De F-16 is echter niet een ”gamechanger”, die zorgt voor een beslissende omslag in de oorlog; daarvoor is het Russische leger te omvangrijk en krachtig. Het jachtvliegtuig kan wel een grote rol spelen in het doorbreken van de patstelling aan het front, zeker in een gecombineerd optreden met moderne westerse tanks, pantservoertuigen en luchtafweer.

Tegenstander

De F-16 kan het nog zwaar krijgen in Oekraïne. De geavanceerde S-400-luchtverdedigingssystemen in Rusland vormen een grote bedreiging. Het jachtvliegtuig moet het verder opnemen tegen bijvoorbeeld de Soechoi Su-35, een geavanceerd Russisch toestel; beter bewapend dan de F-16. Radar en luchtdoelraketten voor de lange afstand van de Su-35 zijn krachtiger dan die van de F-16. Het westerse toestel is echter lichter en wendbaarder waardoor het eventuele luchtgevechten kan overleven. De Russen zijn tot nu toe terughoudend om de Su-35 in te zetten boven Oekraïne. Moskou wil niet het risico lopen dat het paradepaardje van de luchtmacht wordt neergeschoten om niet de exportmogelijkheden van het toestel in gevaar te brengen.

De Russen zijn opmerkelijk genoeg vanaf het begin van de oorlog al terughoudend om hun luchtmacht in te zetten boven Oekraïne. De komst van moderne westerse luchtafweersystemen maakt de angst alleen maar groter. Met het arriveren F-16 komt daar voor de Russen nog een dreiging bij.