Het was een politieke aardverschuiving, eind vorige week. Na jaren van groeiende vijandschap over onder meer de oorlog in Jemen, hebben Iran en Saudi-Arabië elkaar de hand gegeven. Beide landen hebben de intentie uitgesproken om weer ambassades te openen in elkaars land.

Iran is de leider van het sjiitische deel van de moslimwereld, terwijl Saudi-Arabië zich graag opwerpt als de voorman de soennieten. In 2016 verbraken de twee regionale machtsblokken alle banden nadat Saudi-Arabië een sjiitische geestelijke executeerde.

De dooi die nu is ingezet, kwam tot stand door een opmerkelijke partij: China. Dat is opvallend omdat China zich in het Midden-Oosten nog niet zo vaak van zijn diplomatieke kant heeft laten zien. Veel waarnemers juichen die ontwikkeling toe; het betekent immers dat China zich verantwoordelijk wil opstellen op het wereldtoneel.

Fatale klap

Tot zover lijkt het allemaal goed nieuws. Toch wordt de toenadering tussen Iran en Saudi-Arabië in met name Israël en de Verenigde Staten met argusogen gevolgd. „Dit is een fatale klap voor de poging een regionale coalitie tegen Iran te bouwen”, zei de Israëlische oud-premier Naftali Bennett.

Zijn reactie valt te begrijpen, omdat Israël de laatste jaren juist sterkere banden dan ooit aan het ontwikkelen was met Arabische buren. Onder bemiddeling van de vorige Amerikaanse president Donald Trump werden in 2020 normalisatieverdragen gesloten met onder meer de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Bahrein. Alom leefde de hoop dat Saudi-Arabië de volgende zou zijn die deze Abrahamakkoorden gaat ondertekenen.

Die ontwikkeling staat nu onder druk, want de Abrahamakkoorden zijn voor een belangrijk deel verankerd in de gedeelde aversie tegen Iran. Zolang Arabische landen, de Verenigde Staten en Israël het erover eens waren dat het goed is om Iran te isoleren, was er een gemeenschappelijke vijand.

Nu Saudi-Arabië de banden met Iran aanhaalt, valt die reden om een akkoord te sluiten weg. En niet alleen Saudi-Arabië is anders naar Iran is gaan kijken. Eerder al zette de dooi tussen de VAE en Iran in.

Wisselgeld

Wat gaat er gebeuren als niet Iran, maar Israël verder wordt geïsoleerd? Toeval of niet, uren na het akkoord tussen Saudi-Arabië en Iran werd aan een bezoekende Israëlische delegatie de toegang tot Saudi-Arabië geweigerd. En de VAE zouden sindsdien een defensiedeal met Israël hebben bevroren – al werd dat in de eerste plaats gelinkt aan de huidige onrust op de Westelijke Jordaanoever.

Het is overigens niet gezegd dat Saudi-Arabië zich nu definitief gaat afkeren van Israël, maar wel kan het koninkrijk meer wisselgeld eisen voor normalisatie. Dat wisselgeld heeft de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman vorige week al gevraagd: hij wil van de Amerikaanse president Joe Biden harde veiligheidsgaranties voor zijn koninkrijk én een nucleair programma voor civiele doeleinden.

Dat is voor de Amerikanen een harde noot om te kraken. Terwijl China zijn nieuwe rol in het Midden-Oosten uitbuit, staan Israël en de Verenigde Staten op achterstand. Een anti-Iran-coalitie is niet langer vanzelfsprekend en normalisatie met Israël is dat zéker niet. Hoewel de Saudiërs zeker op hoog niveau contact zullen blijven houden met zowel de Israëliërs als de Amerikanen, zijn de geopolitieke verhoudingen in het Midden-Oosten definitief veranderd.