Tijdens haar studie theologie aan de faculteit theologie en religiewetenschappen aan de Katholieke Universiteit Leuven onderzocht dr. Klinker (47) waarom de apostel Paulus zo positief spreekt over het lijden. Ze kwam tot een voorlopig antwoord: lijden kan voor Paulus bijvoorbeeld een opvoedende of een verkondigende waarde hebben.

De vraag naar die positieve benadering van het lijden bleef haar bezighouden. Als universitair hoofddocent Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Kampen | Utrecht (TUK) onderzoekt ze hoe de waarden van eer en schaamte, belangrijke waarden in de samenlevingen waarin het Nieuwe Testament ontstond, kunnen helpen in het begrijpen van de manier waarop de eerste volgelingen van Jezus hun ervaringen met lijden hebben geduid.

Vorige maand bracht dr. Klinker samen met Stichting De Ondergrondse Kerk (SDOK) een bezoek aan Egypte, waar ze christenen sprak die met moeilijkheden te maken hebben vanwege hun geloof.

Wat was het doel van uw reis?

„Ik reisde met een medewerker van SDOK en een tweetal andere belangstellenden. We bezochten een project in Caïro, waar christelijke vrouwen maatschappelijke hulp bieden in hun omgeving. Daarnaast voerden we gesprekken met ex-moslims die christen zijn geworden. Met onze reis wilden we christenen in Egypte bemoedigen in het geloof en zelf bemoedigd worden.”

Hoe is de situatie voor christenen in Egypte?

„Christenen worden weliswaar meestal geaccepteerd, maar ze hebben regelmatig met discriminatie te maken. Vooral degenen met een moslimachtergrond. Zij ondervinden veel druk vanuit hun eigen gemeenschap. Hun christen-zijn wordt gezien als een openlijke schande voor hun omgeving. Je ziet daardoor dat veel ex-moslims een soort dubbelleven gaan leiden. Ze zijn christen, maar dragen op straat een hoofddoekje. Ze kunnen hun christen-zijn alleen onder de oppervlakte, in het geheim uiten. In de gesprekken met hen kwam regelmatig de vraag naar voren: Hoe moet ik leven als christen? Zo spraken we een vrouw van 22 jaar, een overtuigd christen, die het heel moeilijk vindt dat ze haar geloof niet kan delen met haar vriendinnen. Als ze het hun wel vertelt, loopt ze het gevaar door een familielid gedood te worden.

De staat is toleranter richting christenen geworden sinds president al-Sisi in 2014 aan de macht kwam. Er komen nog wel aanslagen voor, maar minder dan voorheen. De staat kijkt echter vaak weg als dat gebeurt.”

Christenen in Egypte lijken vaker met lijden te maken hebben dan christenen in Nederland. Hoe komt dat?

„Nederland heeft christelijke wortels en kent het recht op godsdienstvrijheid. Christen-zijn is er geaccepteerd. Ook Egypte is vanouds christelijk, maar de invloed van de islam is daar in de loop der tijd steeds groter geworden. Ik denk dat we onze godsdienstvrijheid in Nederland te vanzelfsprekend vinden, terwijl die dat niet is.

Er is ook een verschil in cultuur tussen beide landen. In Egypte is de samenleving veel meer gericht op het collectief. Familie en de gemeenschap zijn heel belangrijk. Als een moslim afvalt van zijn geloof, krenkt hij daarmee de eer van Allah, Mohammed én zijn familie. Die eer moet vergolden worden. Als zo’n ex-moslim geen berouw toont, wordt hij vogelvrij verklaard.

In het Westen is familie ook belangrijk, maar op een andere manier. Hier zijn we veel individualistischer. Iedereen kiest zijn eigen route. Als ik –bij wijze van spreken– van mijn geloof zou afvallen, zou mijn vader mij misschien proberen te overreden terug te keren, maar daarin zal schaamte vandaag de dag geen zwaarwegende rol meer spelen. Dat is een groot verschil in cultuur.”

Wat wilt u door uw onderzoek te weten komen?

„Ik richt me op de vraag: Hoe gingen de eerste christenen om met het lijden waarmee ze te maken kregen? Ik werk met een brede definitie van lijden. Het gaat om fysieke, psychologische, economische en sociale pijn, leed of verlies. Ik wil weten waarom Paulus en Petrus op zo’n positieve toon over het lijden kunnen spreken. Paulus noemt het zelfs ”genade” om voor Christus te lijden. Het lijden waar Paulus en Petrus het over hebben, gaat vooral over het lijden van christenen vanwege hun geloof. Zij werden door hun omgeving ”geshamed”, te schande gemaakt vanwege hun toebehoren aan Christus. Volgens het Nieuwe Testament is dat juist omgekeerd een eer omdat het een teken is dat je Jezus Christus toebehoort. Juist in je lijden eer je God en Jezus Christus, Die Zelf op het kruis geleden heeft. Hoe mensen je ook beschamen, wat ze je ook aandoen, juist die verdrukking mag je eer zijn.

Dat zie je bij de eerste christenen, in de evangeliën, maar ook in Midden-Oosterse landen, zoals Egypte. De eer-schaamtecultuur fungeert daar nog steeds. Het zijn waarden die eeuwenoud zijn, maar die wij in Europa niet zo goed kennen. Die waarden vormen echter een goede lens om de teksten over het lijden in de Bijbel te begrijpen.”

U maakt onderscheid tussen lijden vanwege het geloof en ander soort lijden?

„Ja. Het is niet zo dat het Nieuwe Testament oproept je in elk lijden te verblijden. Als ziekte mij treft, mag ik daarover huilen en dat in Gods hand leggen. Ik mag weten dat Jezus mij daarin nabij is, zonder dat iemand tegen mij hoeft te zeggen: „Jouw lijden is goed” of: „Het is genade dat je lijdt”. Het onderscheid hierin is wel belangrijk. Niet alle Bijbelteksten over lijden zijn in elke moeilijke situatie toe te passen. Mensen mogen hun verdriet en hun klacht hebben.”

Wat hebben de teksten over het lijden Nederlandse christenen te zeggen?

„In de westerse context kan het zo zijn dat je keuzes moet maken die niet handig zijn voor jezelf, maar die wel goed zijn voor de ander. We moeten onszelf als het ware breken, zoals Jezus het brood en Zijn eigen lichaam op het kruis brak. Je zet je eigen belang dan niet meer voorop. Het is een kruisvormig bestaan, doordat je de ander belangrijker acht dan jezelf. Ook dat soort lijden is verbonden aan het christen-zijn, al gaat het dan niet om vervolging.”

Hoe komt het dat u zo geïnteresseerd bent in het thema lijden?

„Ik word er erg door geraakt als ik geconfronteerd wordt met mensen in mijn omgeving die lijden. De vraag naar het waarom van het lijden houdt mij dan bezig. Waarom stopt God het lijden niet? Waarom komt Hij nu niet terug?”

Welke ontmoeting in Egypte is u het meest bijgebleven?

„Ik sprak een vrouw van 36, die opgegroeid was als moslim. Haar moeder bekeerde zich tot het christendom toen zij nog jong was. Ondanks mishandelingen bleef de moeder christen.

Ze overleed toen haar dochter aan het bevallen was van haar eerste kind. Haar vader wilde het lichaam van de moeder niet ophalen om te begraven. Uiteindelijk is dat door twee familieleden gedaan. De dood van de moeder werd eerst voor de dochter verzwegen, daarna werd verteld dat haar –inmiddels begraven– moeder aan kanker overleden was. De dochter geloofde niet dat kanker de doodsoorzaak was. Met haar pasgeboren kind ging ze naar het graf van haar moeder en ze stond erop dat het opengemaakt werd. Ze wilde zeker weten dat haar vader haar moeder niet levend begraven had of dat ze overleden was door mishandeling. Gelukkig zag ze daar geen sporen van.

Ze had een moeilijk huwelijk, omdat haar man haar bedroog. Een keer droomde ze dat haar moeder tegen haar zei: „Verander je leven”. Toen verliet ze haar man. Tussen de spullen van haar moeder vond ze een Bijbeltje. Haar aandacht werd getrokken door Jesaja 7:14, een vers dat haar moeder onderstreept had en waarin het gaat over de maagd die een Zoon zou krijgen, Immanuël, ”God met ons”. Toen begreep ze haar moeder. God is in Jezus met ons. Daarom wilde haar moeder Jezus nooit loslaten. Toen werd ook deze vrouw christen.

Ze vertelde haar verhaal, maar wist ook dat het haar einde kon betekenen als anderen gezien hadden dat ze met ons in gesprek was. Toch oogde ze zo levenslustig. Dat doet wat met je. Als zij, ondanks haar omstandigheden, zo aan Jezus verbonden is, waar blijf ik dan?”