Het Israëlische staatshoofd verschijnt zelden op televisie om de natie toe te spreken. Dat heeft alles te maken met zijn voornamelijk ceremoniële functie, waardoor hij doorgaans minder snel in de openbaarheid treedt. Maar president Herzog maakte afgelopen zondag een uitzondering. En met reden. Hij maakt zich ernstig zorgen over de voorgenomen hervormingen van het rechtssysteem.

Die plannen vormen al wekenlang onderwerp van felle discussie. Niet alleen in de politiek, maar ook in de samenleving als geheel. Niet voor niets gaan wekelijks tienduizenden mensen in Tel Aviv de straat op om tegen de hervormingen te protesteren. En afgelopen week had een massale betoging in Jeruzalem plaats – uitzonderlijk voor de Israëlische hoofdstad.

Het voornemen van minister van Justitie Yariv Levin is onder andere om de politiek meer inspraak te geven bij de benoeming van rechters. Omgekeerd moeten juristen minder worden betrokken bij de besluitvorming in juridische commissies van het parlement. Verder wil hij dat de volksvertegenwoordiging de bevoegdheid krijgt uitspraken van het hooggerechtshof terug te draaien.

De hele kwestie dreigt op een regelrechte constitutionele crisis uit te lopen. Want Levin is vastbesloten zijn plannen door te zetten. De opperrechters zijn echter niet van zins zich daar zomaar bij neer te leggen. En de oppositie ziet haar kans schoon de coalitie politiek beentje te lichten – met de massale demonstraties als maatschappelijke steun in de rug.

Om het tij te keren nam Herzog zijn toevlucht tot een uitzonderlijk middel. In een rechtstreekse toespraak tot de bevolking verwees hij naar de recente golf van terreuraanslagen die Israël teisterde. Het waren juist de families die geliefden verloren die hem vroegen om een einde aan „het vuur van polarisatie te maken, voor het ons verteert. We zitten niet langer in een politiek debat, maar we bevinden ons op de rand van constitutionele en sociale ineenstorting”, aldus de president.

Hij riep de regeringspartijen en de oppositie op zo snel mogelijk om de tafel te gaan. Om handvatten voor dat overleg te bieden, gaf het staatshoofd een aantal gesprekspunten mee. Zo moet de status van de basiswetten –die samen een soort grondwet vormen– beter worden verankerd, zodat ze niet zomaar kunnen worden gewijzigd. Ook moet de werkdruk van de rechtbanken worden verminderd en dient het vertrouwen in het justitieel apparaat te worden hersteld.

Met zijn ongebruikelijke stap probeert Herzog precies datgene te doen wat in dit soort situaties de taak van een president is: boven de partijen te staan en de eenheid in het land te bewaren. Dat is in Israël momenteel meer dan ooit nodig. Nu de politiek nog.