Dossiers van 300.000 verdachten van collaboratie in 2025 openbaar
De dossiers met onderzoeken die na de Tweede Wereldoorlog in Nederland zijn gedaan naar ongeveer 300.000 verdachten van collaboratie, zijn vanaf 2025 online beschikbaar. Het project Oorlog voor de Rechter start dit jaar met het digitaliseren van ruim 4 kilometer aan archiefstukken van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Maar omdat openbaarmaking van al die gegevens inclusief namen van verdachten nog heel gevoelig kan liggen, hoopt projectleider Edwin Klijn dat er de komende jaren ook een publieke discussie gevoerd gaat worden over de balans tussen ethiek en historisch belang.
Direct na de oorlog startten politie- en justitieonderzoeken naar mensen die verdacht werden van samenwerking met de Duitse bezetters. Van de 300.000 verdachten bleef 20 procent over en die groep werd uiteindelijk veroordeeld door een bijzonder gerechtshof of tribunaal. Bijna 1900 mensen kregen een gevangenisstraf van meer dan tien jaar opgelegd. Van al die 300.000 onderzoeken zijn zaken als getuigen- en rechtbankverslagen, dagboeken, gratieverzoeken en ook wel foto’s bewaard gebleven.
„Het CABR is het grootste en meest geraadpleegde oorlogsarchief in Nederland. Maar het is nu beperkt openbaar. Wie iemand wil zoeken moet kunnen bewijzen dat deze persoon overleden is, of toestemming hebben van de betrokkene. Op 1 januari 2025 worden die beperkingen opgeheven op grond van de nieuwe Archiefwet. Dat betekent dat een onderzoeker toegang heeft tot alle stukken. Als iemand straks via de website zoekt op namen van bijvoorbeeld verraden of omgekomen familieleden, komt de naam van een mogelijke verrader vanzelf tevoorschijn. Dat kan grote gevolgen hebben voor de familie van een collaborateur, maar ook voor geschiedschrijving over de oorlog”, aldus Klijn.
Oorlog voor de Rechter is al in gesprek met belangengroepen zoals kinderen van NSB’ers. Klijn: „We zijn na 1 januari 2025 natuurlijk ook gebonden aan de privacywetgeving. Zoiets als dit is nog nooit eerder gedaan, we moeten dus uitvinden waar de balans ligt. Als we de oorlog als moreel ijkpunt beschouwen, moeten we er alles van weten en ook de daderverhalen kennen. Alleen dan kunnen we begrijpen wat er is gebeurd en waarom. Maar er zijn nog collaborateurs in leven en zeker kinderen van hen. Het is belangrijk dat we een publiek debat voeren over hoe we nu en later omgaan met dit soort beladen archieven.”
De ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en van Justitie en Veiligheid dragen het project. Zij zorgen voor de miljoenen euro’s die de digitalisering gaat kosten, zegt Klijn. Oorlog voor de Rechter werkt samen met het Nationaal Archief, het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Netwerk Oorlogsbronnen en het Huygens Instituut. Het project loopt tot 2027.