Wat is de State of the Union?

De State of the Union (soms afgekort tot SOTU) is de jaarlijkse toespraak van de Amerikaanse president die hij houdt voor het Congres. De leden van het Huis van Afgevaardigden en van de Senaat komen daarvoor in verenigde vergadering bijeen. De SOTU is enigszins vergelijkbaar met de Troonrede in Nederland. In deze toespraak geeft de president een schets van de situatie waarin het land verkeert en licht hij zijn plannen voor het komende jaar toe. De toon van deze toespraak is doorgaans optimistisch.

Wanneer is deze traditie ontstaan?

Ze gaat terug op de Amerikaanse grondwet. In artikel 2 van de constitutie staat dat de president het Congres van tijd tot tijd zal informeren over de Staat van de Unie en maatregelen zal aanbevelen die hij nodig acht.

Zijn er regels voor het moment waarop de SOTU wordt gehouden?

Die zijn er niet. De grondwet definieert niet wat „van tijd tot tijd” betekent. Het is het gebruik dat presidenten hun boodschap eens per jaar brengen. Tot 1934 bracht de president die meestal in december, in plaats van in januari of februari.

Is het altijd het gebruik geweest dat de president een toespraak hield?

Nee. Meer dan een eeuw lang werd de State of the Union schriftelijk aan het Congres overhandigd in plaats van door middel van een toespraak voor een gezamenlijke zitting van het Congres. De eerste presidenten, George Washington en John Adams, hielden een toespraak. Maar de derde president, Thomas Jefferson, stopte daarmee. In plaats van een redevoering te houden, stuurde hij een schriftelijke boodschap. Jefferson zei dat hij dit deed om niet onnodig beslag te leggen op de kostbare tijd van de Congresleden. Maar de meeste historici zijn het over eens dat Jefferson dit deed omdat hij een grote angst had om in het openbaar te spreken. Alle presidenten uit de 19e eeuw volgden Jeffersons voorbeeld.

Pas in 1913 veranderde dit. Toen koos president Woodrow Wilson ervoor om het Congres toe te spreken. „De aankondiging verbaasde heel Washington”, schreef Robert Kraig in een boek over Wilson. Volgens Kraig was het Congres „verbaasd” en zelfs leden van Wilsons kabinet twijfelden aan de wijsheid van de stap. De gewoonte om een toespraak te houden werd pas in 1933 overgenomen door president Roosevelt. Sindsdien is het gebruik dat de SOTU in de vorm van een toespraak wordt gehouden – enkele uitzonderingen daargelaten.

Draagt elke jaarlijkse toespraak van de president de naam State of The Union?

Nee, president Roosevelt heeft de naam ‘State of the Union’ ingevoerd. Daardoor droeg de toespraak of de jaarlijkse brief eenvoudig de naam ‘de Jaarlijkse Boodschap’. Een andere aanpassing kwam onder president Reagan. Hij begon ermee de eerste toespraak van een president na zijn verkiezing geen State of the Union te noemen. Hij gaf zijn allereerste rede de naam ‘Toespraak voor een gezamenlijke zitting van het Congres over het programma van economisch herstel’. Alle presidenten nadien hebben de gewoonte overgenomen om hun eerste rede anders te noemen. George H.W. Bush, Bill Clinton en George W. Bush noemden hun boodschap allemaal ‘Administration Goals’. Barack Obama, Donald Trump en Biden hadden het bij hun eerste toespraken over een ‘Toespraak voor een gezamenlijke zitting van het Congres’.

Hoe groot is de aandacht bij de Amerikanen voor de SOTU?

Technologie heeft het publiek voor de State of the Union-toespraak uitgebreid. Maar dat betekent niet dat meer Amerikanen ernaar luisteren. Calvin Coolidge was de eerste president die zijn State of the Union-boodschap op de radio liet uitzenden (1923). Truman was de eerste die zijn rede op televisie liet komen (1947). Clinton was de eerste president die toespraak via internet liet verspreiden (1997).

De nieuwe mogelijkheden om de SOTU te volgen hebben er echter niet toe geleid dat meer mensen de rede volgen. In 1993 luisterden meer dan 66 miljoen mensen naar ten minste een deel van wat Bill Clinton te zeggen had. Ter vergelijking: in 2022 stemden 38 miljoen mensen af op de toespraak van Biden. De kijkcijfers daalden, hoewel de bevolking van de Verenigde Staten in de tussenliggende drie decennia met bijna 30 procent groeide.

Zijn er alleen leden van het Congres aanwezig bij de toespraak van de president?

Nee, sinds president Ronald Reagan worden er ook speciale gasten uitgenodigd. De eerste was Lenny Skutnik, die in januari 1982 in de Potomac-rivier sprong om een gewonde passagier te redden die in het water terecht was gekomen nadat haar vliegtuig was neergestort. Vanwege dat heldhaftig optreden nodigde de regering-Reagan Skutnik uit om aanwezig te zijn bij het uitspreken van de SOTU. De president prees Skutnik persoonlijk voor zijn heldhaftigheid; leden van het Congres gaven hem een staande ovatie. Reagan en latere presidenten hebben de praktijk om gasten uit te nodigen uitgebreid. Niet alleen helden, maar ook gewone Amerikanen werden uitgenodigd. Hun verhalen dienden dan om een van de punten uit de toespraak te illustreren. Medewerkers van het Congres en media noemden deze gasten al snel ‘Skutniks’.

Wat is de politieke betekenis van de State of the Union?

Iedereen beseft dat de president van de VS maar beperkte macht heeft om het Congres op andere gedachten te brengen. Hij wint geen steun voor controversiële wetsvoorstellen door een toespraak. Zelfs het publiek is vaak maar matig geïnteresseerd. Toch zijn er voorbeelden dat een SOTU een keerpunt was. Vooral als het buitenlands beleid centraal staat, gebeurt dit wel.

In december 1823 gebruikte president James Monroe zijn zevende jaarlijkse boodschap om aan te kondigen dat Amerikaanse continenten „niet mochten worden beschouwd als onderwerpen voor toekomstige kolonisatie door Europese mogendheden”. Dit werd bekend als de Monroe-doctrine en werd eeuwenlang een hoeksteen van de Amerikaanse buitenlandse politiek.

In januari 1941 deed Roosevelt een soortgelijke verklaring door „Vier vrijheden” op te sommen die de VS over de hele wereld zouden verdedigen - vrijheid van meningsuiting, vrijheid van religie, vrijheid van gebrek en vrijheid van angst. De geallieerden namen ze over als hun oorlogsdoelen, en na de oorlog werkte Eleanor Roosevelt eraan om ervoor te zorgen dat de nieuwe Verenigde Naties steun zouden uitspreken voor de vrijheden.

Van recenter datum was de toespraak van George W. Bush van januari 2002 - de eerste die na 9/11 werd gehouden. Daarin sprak hij over een „As van het kwaad”, bestaande uit Noord-Korea, Iran en Irak. Hij zei dat deze staten massavernietigingswapens nastreefden en gelieerd waren aan terroristen, en zwoer: „Amerika zal doen wat nodig is om de veiligheid van onze natie te waarborgen.” Bush-biograaf Peter Baker noemt dit „misschien wel de meest memorabele lijn van zijn presidentschap”.