Dat stelde dr. Tom Fürstenberg, voorzitter en chazan van de Joodse gemeente Beth Shoshanna in Raalte. Met zijn stellingname refereerde hij aan de schuldbelijdenis van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) tegenover de Joodse gemeenschap, in 2020.

„Echte gelijkwaardigheid is afstand nemen van alles wat naar Jodenbekering riekt”, zei dr. Fürstenberg. „In de samenwerking is er bij ons altijd achterdocht en angst voor een verborgen agenda.”

Dr. Fürstenberg was maandag een van de sprekers tijdens een landelijke dag van Stichting Platform Appèl Kerk en Israël in Utrecht. Doel van de bijeenkomst was na te denken over de doorwerking van de schuldbelijdenis die twee jaar geleden werd uitgesproken door de scriba van de Protestantse Kerk in Nederland, dr. René de Reuver. Dat gebeurde destijds tijdens de Kristallnachtherdenking.

Ingewikkeld verhaal

Dr. Gert van Klinken, universitair docent kerkgeschiedenis aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Amsterdam, schetste de ontwikkeling van de positie van de Joden in Nederland. Het gaat volgens hem om een ingewikkeld verhaal. „Enerzijds heeft antisemitisme onmiskenbaar theologische wortels. De moord op de 100.000 Nederlandse Joden in de Tweede Wereldoorlog gebeurde met actieve medewerking van Nederlandse instanties, zoals de politie en de spoorwegen. Tegelijk was het protestantse Nederland in de zeventiende eeuw de beste plek in Europa voor Joden om te wonen.”

Predestinatie

Dit heeft volgens de kerkhistoricus te maken met het calvinisme en het leerstuk van de dubbele predestinatie. „Een van de kroonjuwelen van de Amsterdamse Joodse gemeenschap is een geschrift van Hugo de Groot over de toelating van Joden in Nederland. De Groot was van mening dat Joden, hoewel niet met de rechten van de gereformeerden, een eigen plek in de Nederlandse samenleving mochten innemen. Het leerstuk van de predestinatie, waarbij God verkiest en het geloof geeft, zorgde ervoor dat er geen zending werd bedreven onder Joden en het theologische gesprek niet werd gevoerd. Als God het geloof geeft aan een Jood, dan weet die de weg naar de kerk wel te vinden, zo was de gedachte. Het is interessant dat de Joodse rabbijnen zich in die tijd volledig bij dit idee aansloten.”

Het ging volgens dr. Van klinken mis bij de geboorte van de natiestaat in 1796. „Er ontwikkelden zich allerlei nationale gevoelens en er ontstond een ander mensbeeld en een andere theologie. Het leerstuk van de predestinatie raakte op de achtergrond. Als Joden zich niet willen bekeren, dan ligt dat niet meer aan Gods verkiezing en verwerping, maar aan hun haat richting Jezus. Het beeld dat men van Joden had, sloeg om van gewaardeerde burgers met vakmanschap en expertise naar de rijke gierige bankier.”

Antisemitisme

Dr. Eeuwout Klootwijk, wetenschappelijk beleidsmedewerker voor Kerk en Israël (Joods-christelijke relaties) bij de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk, liet zien dat de verklaring van dr. De Reuver niet uit de lucht kwam vallen. „In een open gesprek over Luther in 2016 heeft de voorzitter van de lutherse synode nadrukkelijk afstand genomen van antisemitische uitspraken van de reformator. De Rooms-Katholieke Kerk en de Protestantse Kerk hebben in 2019 in een gezamenlijke verklaring hun zorg uitgesproken over toenemend antisemitisme.”

Hij wees ook op de studie van journalist Ewout Sanders, ”Lachen om Levie”, over de beeldvorming van Joden in Nederlandse jeugdverhalen tussen 1830 en 1930. „Joden zien er vreemd uit, zijn vies, maken kabaal, praten raar, vloeken, zijn bij uitzondering eerlijk en betrouwbaar en haten Jezus. Deze boeken worden nog steeds gelezen in orthodox-christelijke kring”, aldus dr. Klootwijk.

Woke

Volgens dr. Fürstenberg laat dit zien hoeveel onbewust antisemitisme er aanwezig is in de samenleving. „Het is gevaarlijk om antisemitisme te zien als iets bijzonders, als iets wat alleen bij moslims voorkomt. Je hoeft geen antisemiet te zijn om antisemitische uitspraken te doen. Antisemitische beelden komen steeds in een nieuw jasje voor: eerst was er de vervangingstheologie in de kerk, toen kwam de bevrijdingstheologie, waarin Israël geen recht had op een eigen staat. Nu verschijnt er in de woke-ideologie een nieuwe vorm van antisemitisme: Joden worden gezien als kolonisatoren.”

Onderwijs

In de plenaire bespreking werd de vinger gelegd bij het onderwijs in de kerk en de theologische opleiding. Iemand vroeg: „Hoe zien de catechisatiemethoden eruit en welk onderwijs geeft de PThU aan toekomstige predikanten over Israël?”

Iemand anders stelde de vraag of het mogelijk is om ook kritisch naar Israël te kijken. „De stem van Palestijnse kerken moet ook in het onderwijs worden meegenomen. De Bijbel spreekt veel over rechtvaardigheid en dat moeten wij ook doen.”