Deze donderdag, 8 mei, is het 400 jaar geleden dat Faukelius onverwachts overleed in zijn woonplaats Middelburg. Drie dagen later werd hij begraven in de St. Pieters- of Oude Kerk, waar meer predikanten en prominente Middelburgers hun laatste rustplaats vonden. Een geliefde herder en leraar, ijverend voor recht en waarheid, maar ook zoekend naar eenheid en vrede, was heengegaan na een werkzaam leven. De verslagenheid onder gereformeerden was groot en Middelburg bleef achter in diepe rouw.

Onrustige jaren zijn achter de rug, politiek en kerkelijk, als Faukelius uit de schaduw treedt. Honderd jaar na het begin van de Hervorming liggen de wapens tegen Spanje tijdelijk stil, maar in de kerken gist en broeit het door onderlinge theologische twisten. Arminiaanse predikanten eisen hun ‘rechten’ op en willen gereformeerde belijdenisgeschriften als de Heidelbergse Catechismus herzien. Hun ”Remonstrantie” vraagt om een Bijbels weerwoord. In de kerkelijke troebelen groeit de roep om een nationale synode. Wanneer prins Maurits, aanvankelijk neutraal, openlijk kiest voor de contraremonstranten, komt hij tegenover de remonstrants gezinde landsadvocaat Johan van Oldenbarnevelt te staan.

Terwijl het land in groot gevaar is, staan in de kerk waarheid en eenheid op het spel. De synode heeft behoefte aan deskundige en ervaren leiding en vindt die in preses Johannes Bogerman (Leeuwarden). Als assessoren worden gekozen Hermannus Faukelius (Middelburg) en Jacobus Rolandus (Amsterdam). Op de bekende schoolplaat vind je hen aan de tafel voor de haard. ****

Onder het kruis

Wie is Faukelius eigenlijk? De leergierige Herman begint te leren voor predikant in Gent en vervolgt de studie aan de hogescholen in Leiden en Heidelberg. Hier vallen zijn buitengewone gaven op, met name talenkennis en theologisch inzicht. Zijn eerste standplaats wordt Keulen. Daar ervaart de „heymelicke gemeynte”, een vluchtelingenkerk, wat het is om onder het kruis te zijn. Dit vraagt voorzichtig handelen. Zoals bijvoorbeeld blijkt rond Faukelius’ huwelijk met Elisabeth Delynck. De bekendmaking is niet publiek vanaf de kansel, maar om veiligheidsredenen gaan ouderlingen zelf de gemeenteleden langs om het nieuws te brengen.

Faukelius zal veertien jaar lief en leed met de gemeente delen en het genoegen is wederzijds. Als Middelburg hem in 1594 beroept, wil de Keulse kerkenraad „onze eer en kroon” niet laten gaan. Ze kunnen hun leraar niet missen. Dat verandert in 1599, als de tweede roep uit het gereformeerde Middelburg komt. Faukelius krijgt nu vrijheid om te vertrekken. Een intensieve periode in Middelburg breekt aan.

Faukelius’ kundige leiding wekt vertrouwen en bezorgt hem een goede naam

Herman Faukelius zal voor de opbouw van de kerk in Nederland van grote betekenis worden. Zijn voorbeeldige soberheid en gaven komen op de Synode van Dordrecht (1618-1619) goed van pas. Men vertrouwt hem belangrijke taken toe. Zijn kundige leiding wekt vertrouwen en bezorgt hem een goede naam. Hij wordt gekozen als medeopsteller van de Vijf artikelen tegen de remonstranten, ofwel de Dordtse Leerregels. Dankzij zijn grondige talenkennis wordt hij gekozen als vertaler van het Nieuwe Testament en revisor voor het Oude Testament.

Naast kennis wordt overigens ook een vroom en heilig leven verlangd. De opdracht is om de Bijbel uit de bronteksten opnieuw te vertalen in „zuiver én gemakkelijk verstaanbaar Nederlands”. Precies het dilemma waarmee we ook vandaag nog worstelen. Concepten van reeds door Faukelius vertaalde Bijbelgedeelten worden dankbaar benut. Door zijn vrij onverwachte overlijden in 1625 maakt Faukelius het gereedkomen van de Statenbijbel (1637) niet mee.

Faukelius heeft functies bekleed in de zending en de opleiding van predikanten. Hij preekt op schepen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Zijn indrukwekkende staat van dienst laat zien dat zijn inbreng zeer gewaardeerd is. Voortdurend zoekt hij de eenheid, maar niet ten koste van de waarheid.

Kort Begrip

De jeugd van de gemeente heeft Faukelius’ bijzondere belangstelling. Jongeren worden gezien als de toekomst van de kerk en moeten voldoende toegerust zijn. Voor hen die de Heidelbergse Catechismus te moeilijk vinden, schrijft hij in 1608 op verzoek van de Zeeuwse kerkenraad een vereenvoudigde variant: Kort Begrip der christelijke religie. Dit vragenboekje wordt door de Dordtse vaderen hartelijk aanbevolen, maar krijgt geen officiële kerkelijke status. Het is al breed bekend en in gebruik. Bovendien wil men het aantal documenten liever beperkt houden, zodat alle aandacht kan gaan naar het herstellen van de rust. Dat er besluiten genomen worden over de catechese en regelmatige catechismusprediking verwondert niet. Geleerd door de ervaring dat onkunde doet dwalen, is de focus gericht op eenheid in de leer en degelijk onderwijs. Het Kort Begrip bewijst nog steeds zijn nut. Het is op meerdere plaatsen in gebruik als voorbereiding op openbare geloofsbelijdenis en is achter in de psalmboekjes opgenomen.

Van Faukelius verschenen een prekenboek over Psalm 45 en een boekje over de verwarring van de wederdopers. Ook de bundel ”De zaligheid des HEEREN” zag het licht, acht preken over hoofdmomenten uit Jezus’ leven. In het boek, hertaald door neerlandicus C. Bregman, maken we nader kennis met de preken uit die tijd. De Bijbeltekst wordt op de voet gevolgd, voorzien van heldere en eenvoudige uitleg en toegepast met actuele gebeurtenissen. Zo worden rooms bijgeloof en andere dwalingen van die tijd aan de kaak gesteld. Ook concrete aanwijzingen voor de christelijke praktijk, in gezin (zie ”Uitspraken Faukelius”) en samenleving, ontbreken niet. Faukelius is niet alleen leraar in de kerk, maar ook herder voor de kudde. In de verantwoording vooraf wordt erop aangedrongen dit „oud goud” uit vroegere tijden niet op de rommelzolder te laten belanden.

Na 180 vergaderingen namen de afgevaardigden van de synode uit buiten- en binnenland afscheid op 29 mei 1619. Sommige deelnemers lieten als aandenken een album rondgaan, waarin afgevaardigden een persoonlijke groet of wens konden schrijven. Hermannus Faukelius schreef veelzeggend: „De Heere is mij een Helper. Ik zal niet vrezen wat mij het vlees zal doen.” Zijn verantwoordelijkheidsbesef onderstreept hij door hieraan toe te voegen: „Eer is last, eer-ambten zijn lasten.” Een zeker bewijs van de ernst waarmee de ijveraar voor waarheid en eenheid zijn taak opvatte.