Die waarschuwing gaf minister-president Rutte vrijdag na de ministerraad. De regeling is bedoeld voor zo’n 2000 à 3000 zogenaamde piekbelasters: agrarische bedrijven in de buurt van Natura 2000-gebieden die hun stikstofuitstoot op korte termijn grotendeels of geheel moeten reduceren. Die vermindering is allereerst nodig voor het legaliseren van de PAS-melders: de boeren die buiten hun schuld zonder vergunning kwamen te zitten toen de Raad van State in 2019 een streep haalde door het stikstofbeleid.

Het kabinet gaf nog geen details over de regeling die vanaf april 2023 wordt opengesteld. In een aanvullende persbriefing beloofde stikstofminister Van der Wal dat in januari duidelijk wordt wat de criteria zijn en hoe het proces er verder uit zal zien. De bewindsvrouw wilde niet bevestigen dat stoppende boeren 120 procent van de waarde van hun bedrijf krijgen vergoed. In plaats daarvan hield ze het op „ruim boven de 100 procent.”

Dat de provincie Overijssel zich genoodzaakt ziet handhavend op te treden tegen de PAS-melders is „verschrikkelijk”, zo herhaalde Van der Wal. Nieuw uit haar mond was de toezegging dat het kabinet zich maximaal zal inzetten om de door hen geleden schade te vergoeden als handhaving onvermijdelijk is.

Bouw

Met de opkoopregeling reageert het kabinet ook op de Porthosuitspraak van de Raad van State eerder deze maand. Die komt erop neer dat aannemers voortaan ook moeten nagaan in hoeverre de stikstofuitstoot tijdens de bouwwerkzaamheden schadelijk is voor de natuur. Is dat het geval, dan dient ook die te worden gecompenseerd.

Valt er stikstofruimte vrij doordat een piekbelaster stopt of wordt uitgekocht, dan krijgt de overheid het eerste recht om de vergunning op te kopen, zo bevestigde Van der Wal. De vrijvallende ruimte wordt geregistreerd in diverse stikstofbanken. Twee zijn er landelijk. Daarvan is de ene voor infrastructuurprojecten van groot maatschappelijk belang. De andere moet bouwwerkzaamheden en kleine woningbouwprojecten mogelijk blijven maken. Om te voorkomen dat de bouw zal stilvallen, trekt het kabinet verder 400 miljoen euro uit voor het programma Schoon en Emissieloos bouwen.

Net als in de agrarische sector en de bouw moet ook in de industrie de stikstofuitstoot omlaag. Het kabinet maakte vrijdag nog niet bekend in welke mate. Van der Wal zei wel dat deze sector een aparte aanpak krijgt, die aansluit op het bestaand beleid. Met de circa 50 grootste piekbelasters uit de industrie wordt ingezet „op het aanscherpen van vergunningen en versnelde verduurzaming”.

Varkentje

Rutte gaat ervan uit dat het bod van het kabinet aan de piekbelasters zal volstaan om de benodigde stikstofruimte vrij te spelen. „We gaan ervan uit dat we met deze regeling, die echt ruimhartig wordt, het varkentje kunnen wassen”, zei hij. De premier suggereerde dat de piekbelasters het dan ook aan zichzelf te wijten zouden hebben als het kabinet na het verstrijken van de regeling toch nog dwangmiddelen moet inzetten om hen te laten stoppen. „Dat een regeling waar de boeren afgelopen zomer zelf voor pleitten er nu is, is belangrijk. Ik denk dat de landbouwsector zelf dat ook zal onderschrijven”, aldus de premier.”

Het risico verplicht te moeten stoppen, blijft wel bestaan, benadrukte hij. Wel zal het kabinet de sector te zijner tijd betrekken bij de juridische vormgeving van dwangmiddelen, mocht de inzet daarvan nodig zijn.

Het kabinet presenteerde vrijdag ook plannen voor het verbeteren van de water- en bodemkwaliteit. Eén daarvan is dat het grondwaterpeil op verschillende plekken omhoog moet, zo werd eerder deze week al bekend.