Het was heftig om te zien, zegt internist Robin Peeters. Tijdens de coronapandemie leidde hij de Covid-19-afdeling van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. „Er lagen ernstig zieke mensen met ademhalingsproblemen. Zij hadden spijt dat ze zich niet hadden laten vaccineren.” Door desinformatie online dachten ze volgens hem dat het nooit zo’n vaart kon lopen met corona. Dus wel. „Vervolgens stimuleerden zij hun hele familie om zich te laten vaccineren.”

Voor Peeters was dit het moment dat hij besloot samen met een collega-arts de informatievoorziening aan patiënten te verbeteren. „Iedereen moet zijn eigen keuzes maken, maar doe het wel op basis van informatie die klopt.” Zo kwam er een Twijfeltelefoon voor vragen over vaccinatie. Ook raakte Peeters een paar jaar later betrokken bij het online initiatief Dokters Vandaag.

„Of het nu gaat over vaccinatie, vragen over zonnebrandcrème of anticonceptie: iedereen kan daar terecht met vragen over onderwerpen waar veel desinformatie over bestaat.” Dokters Vandaag –met uitlegfilmpjes over bijvoorbeeld wat alcohol met je lichaam doet– trekt inmiddels zo’n 2,5 miljoen views per maand op TikTok en ongeveer 2 miljoen op Instagram. „Het bereik is enorm. Als medici kunnen we zo al tijdens de zoektocht van mensen betrouwbare informatie tegenover desinformatie zetten.”

Hartinfarct

Ook in zijn spreekkamer komt Peeters ze geregeld tegen: mensen die ergens online „de vreselijkste dingen” over cholesterolverlagers hebben gelezen. „Ze stoppen dan met deze medicijnen, omdat ze gelezen hebben dat ze erdoor in een rolstoel kunnen belanden - wat niet waar is.” Stoppen met zulke medicatie kan verstrekkende gevolgen hebben, waarschuwt hij. „Zo’n cholesterolverlager verkleint voor mensen met een verhoogd risico aanzienlijk de kans op een hartinfarct; die bescherming valt dan weg.”

Zo zijn er ook ouders die hun kinderen op basis van desinformatie „laten verbranden” in de zon, vervolgt hij. „Ze denken namelijk dat zonnebrandcrème schadelijk is en dat je er huidkanker van krijgt. Terwijl juist het verbranden op kinderleeftijd de belangrijkste risicofactor voor huidkanker is.”

Peeters waakt ervoor mensen die desinformatie geloven weg te zetten als „dom”. „Velen zijn zich er niet van bewust dat iets misleidend is en informatie ziet er soms erg betrouwbaar uit.” Neem mensen altijd serieus, is zijn motto. „Ik vind het fijn als mensen met artsen het gesprek over de gevonden informatie aangaan. Dan kun je immers uitleg geven. Veel vervelender is het als mensen niet durven zeggen dat ze iets van een goeroe via internet gebruiken. Dat kan goede behandeling van een patiënt dwarsbomen.”

Werkdruk

Voor artsenfederatie KNMG is toenemende desinformatie reden om afgelopen donderdag een campagne te starten om patiënten te wijzen op gevaren ervan. Van bijna 700 artsen blijkt 85 procent in de spreekkamer te maken te hebben met onjuist geïnformeerde patiënten, bleek vorig jaar uit onderzoek van KNMG, NOS en Netwerk Mediawijsheid. 44 procent van de artsen zegt dat het hun werkdruk verhoogt.

De campagne is samen met het Netwerk Mediawijsheid ontwikkeld, vertelt hoofdredacteur Arine van Heeswijk van isdatechtzo.nl, dat onder het netwerk valt. De actie bestaat uit het tonen van korte filmpjes over het gevaar van desinformatie in 400 wachtkamers en gezondheidscentra, het verspreiden van flyers, heet organiseren van evenementen en het maken van een podcast. Op isdatechtzo.nl wordt de wereld achter desinformatie uitgelegd. „Het verraderlijke eraan is dat desinformatie vaak deels waar is, maar het lijntje tussen wat waar is en waarin je misleid wordt, is dun.”

Vitamine C

Hoe weet je nu of een boodschap medisch gezien dan klopt of niet? „Controleer altijd goed wie de afzender is”, adviseert Van Heeswijk. „Is het iemand met een medische achtergrond? Google de naam. Zie je dan dat iemand vier weken een cursus holistisch welzijn heeft gevolgd, dan is dat natuurlijk wat anders dan een medisch erkende opleiding. Het gebeurt best vaak dat een bekende Nederlander zonder medische achtergrond adviseert bijvoorbeeld extra voedingssupplementen te slikken.”

Een advies voor meer gebruik van vitamine C is meestal nog onschuldig, zegt ze, op basis van wat ze weet via huisartsen en factcheckers. „Het teveel plas je weer uit, maar een te hoge dosering vitamine B6 kan ertoe leiden dat je zenuwstelsel beschadigd raakt. Dan heb je het over gezondheidsschade.” Natuurlijk kun je niet altijd alles checken, beseft ze. „Het gaat erom dat het bewustzijn wordt aangewakkerd dat niet alles hoeft te kloppen, ook al ken je iemand van televisie.” Haar tweede advies: ga na of er een link zit tussen wat iemand zegt en het product waarnaar verwezen wordt, zoals bepaalde voedingssupplementen of crèmes. „Vaak geldt dat als er iets gekocht moet worden, jouw gezondheid niet het belangrijkst is, maar het verdienen van geld.”

Verder is het slim om een kritische of oprechte open vraag te stellen als iemand bijvoorbeeld op sociale media een gezondheidsadvies geeft, tipt ze. „Als dat niet in de haak is, word je al snel geblokkeerd of je wordt een beetje belachelijk gemaakt. Vaak krijg je geen antwoord, of er volgt een drogredenatie. Gebruik vooral je gezonde verstand”, tipt ze. „Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, is dat het vaak ook wel.”