Hoe waardering werkt in het brein

Een compliment doet goed; negen op de tien Nederlanders ervaren een goed gevoel bij het uitspreken van waardering. Dat blijkt uit het Nationaal Waarderingsonderzoek, dat bureau Direct Research in november in opdracht van energiebedrijf Nuon deed onder ruim duizend Nederlanders. Een compliment ontvangen maakt ons zelfverzekerder (78 procent van de ondervraagden) en blij (87 procent).

Wat gebeurt er eigenlijk in de hersenen als we een compliment krijgen? Daarover is nog relatief weinig bekend, zegt Mark Mieras, die zich als wetenschapsjournalist sinds 2001 bezighoudt met ontwikkelingen op het gebied van hersenonderzoek.

„Er is nog niet zo veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het thema complimenteren. Misschien zijn onderzoekers er nog onvoldoende in geïnteresseerd. Onderzoek kent nu eenmaal modetrends. Pas als er belangstelling voor een onderwerp ontstaat, komen er studies beschikbaar. Daarbij komt dat een emotie zoals waardering in feite een samenspel is van allerlei primaire emoties die op elkaar zijn geplakt en tot een nieuw geheel zijn gekneed. Dat is dus complex en ingewikkeld om te onderzoeken.”

Sociale beloning

„Onze hersenen zien een compliment als een sociale beloning”, vertelt Laura Rigter, neurowetenschapper en projectleider gezonde hersenen van de Hersenstichting. „Het ontvangen of geven van een compliment activeert het ventraal striatum. Dit gebied in de hersenen is betrokken bij het verwerken van beloningen – of het nu gaat om geld, een drug of een compliment. Ook wordt de zogeheten ventromediale prefrontale cortex actief. Als dit gebied aan de voorkant van onze hersenen wordt geactiveerd, produceert het lichaam meer dopamine.”

Dopamine is een stof die vrijkomt bij genotservaringen en zorgt voor het aangename gevoel daarbij. Rigter: „Daarom leidt een compliment ertoe dat we ons blij en gemotiveerd voelen. Na een compliment krijgen we een positiever beeld van onszelf.”

Basisbehoefte

De wetenschap is het erover eens dat waardering een belangrijke basisbehoefte is van mensen, zegt Linda van der Wal, coach en trainer op het gebied van communicatie, loopbaan en persoonlijk leiderschap. „Het is misschien lastig om de precieze rol van complimenten in het menselijke brein helder te maken. Maar we merken in de dagelijkse praktijk de effecten wel: complimenten geven energie en verbeteren onze prestaties.”

Volgens wetenschapsjournalist Mieras speelt waardering een belangrijke rol bij de vraag die iedereen zich ooit stelt: Wie ben ik eigenlijk? „Mensen zijn verhalenvertellers. We zijn voortdurend bezig met het ontdekken wie we zijn en hoe we ons tot de ons omringende wereld verhouden. Die verhalen ontstaan in het ”default mode network” van ons brein. Dit netwerk van gebieden in de hersenen staat tegenover het actienetwerk, dat aanstaat als we actief bezig zijn met onze omgeving, bijvoorbeeld als we luisteren en praten.”

Het defaultnetwerk heeft te maken met rust en reflectie, aldus Mieras. „Het stelt ons in staat om betekenis aan onszelf en de wereld om ons heen te geven. Het krijgen van een compliment levert een bijdrage aan dit proces: de waardering geeft een bevestiging dat anderen de dingen zien die je over jezelf vertelt.”

Fysieke pijn

Als waardering lang uitblijft, leidt dat volgens het Nationaal Waarderingsonderzoek van Nuon tot gevoelens van teleurstelling (bij 50 procent), onzekerheid (35 procent), onverschilligheid (23 procent) en zelfs frustratie (21 procent).

Laura Rigter van de Hersenstichting kan zich daar wel iets bij voorstellen. „Negatieve feedback zoals een afwijzing zorgt ervoor dat de zogenoemde anterior cingulate cortex actief wordt. Dit is een gebied achter in de hersenen dat is betrokken bij de verwerking van pijn. Bij pubers is dit netwerk overgevoelig. Daardoor ervaren zij afwijzingen soms als fysieke pijn.”

Coach Van der Wal vult aan: „Een mens leert van fouten, maar groeit van successen. Het is daarom essentieel om dingen te benoemen die goed lukken en niet alleen aandacht te besteden aan dingen die niet goed gaan. Om jezelf te ontwikkelen is het belangrijk positieve ervaringen op te doen en daarover ook positieve terugkoppeling te krijgen. Het kost tijd om nieuwe dingen te leren: dat vraagt ruimte om te oefenen en fouten te maken, zonder dat daar direct negatieve feedback tegenover staat.”

Ook journalist Mieras waarschuwt dat gebrek aan waardering leerprocessen in de weg staat. „Een negatieve respons kan gemakkelijk een stressreactie oproepen die verlammend werkt. Complimenten daarentegen helpen om weerbaar te zijn bij stress. Juist als iets even tegenzit, kan een compliment je ertoe brengen door te gaan en niet bij de pakken neer te zitten.”

Geven versus ontvangen

Een compliment in ontvangst nemen is niet altijd zo eenvoudig: vier op de vijf Nederlanders geven aan het moeilijker te vinden om te reageren op waarderende woorden dan om die te uiten. Bij twee op de vijf geeft een compliment een ongemakkelijk gevoel; de helft weet niet altijd hoe te reageren.

In de Nederlandse cultuur wuiven we complimenten nogal eens weg. Mieras: „Dat is echt jammer. Wie een compliment accepteert, helpt zichzelf én de ander. Net als van fouten kun je van complimenten leren. Mijn advies is dan ook: neem waardering serieus en laat het compliment goed tot je doordringen. Zie het als een cadeautje: aannemen is dan ook wel zo beleefd. Net als bij een bos bloemen geeft het een goed gevoel om een oprecht compliment te geven. En een compliment kan iemand helpen zich sociaal verbonden en gelijkwaardig te voelen.”

De Amerikaanse onderzoeker Robert Herbert onderscheidde twaalf manieren waarop mensen op een compliment kunnen reageren, van een simpele acceptatie –„dank je wel!”– tot een ontkenning – „ik vind het juist helemaal niks.”

Opvallend genoeg reageren mensen volgens Herbert anders op de complimenten van mannen dan op die van vrouwen. Complimenten afkomstig van mannen leiden –vooral bij vrouwen– vaker tot acceptatie.

Verslaving

Voor mensen die twijfelen of ze iets wel goed kunnen, is versterking van hun positieve ervaringen erg belangrijk, signaleert coach Van der Wal. „Door uitingen van waardering ontwikkelen mensen een positief denkpatroon. Die instelling bepaalt in hoge mate hoe iemand zichzelf waardeert en hoe hij presteert. Bij mensen die altijd aardig gevonden willen worden en voortdurend alles goed willen doen, kan waardering een verslavend kantje krijgen. Er is een balans nodig tussen positieve en negatieve terugkoppeling.”

De sociaalemotionele ontwikkeling tijdens de jeugd bepaalt in belangrijke mate in hoeverre mensen bevestiging van anderen zoeken, bevestigt journalist Mieras. „Bij veel mensen heeft in hun prille jeugd onvoldoende hechting plaatsgehad. Dat kan een zekere behoefte aan bevestiging creëren. Dan gaan mensen hengelen naar complimenten.”

Als een uitgesproken waardering het beloningssysteem in onze hersenen activeert, ligt het voor de hand dat een compliment menselijk gedrag kan veranderen. Toch gebruiken we doorgaans straffen, sancties en andere negatieve respons om mensen tot gewenst gedrag te brengen. „Negatieve feedback werkt langer door dan positieve”, zegt Van der Wal. „Ik vergelijk het brein weleens met een klittenband voor negatieve ervaringen: de hersennetwerken volgen negatieve emoties makkelijker dan positieve. Daarom vraagt het meer inzet om positieve netwerken te ontwikkelen en is extra aandacht voor positieve antwoorden belangrijk.”

Uit de ontwikkelingspsychologie is bekend dat bij kinderen tegenover elke negatieve feedback zeker vijf keer positieve aandacht moet staan, stelt Van der Wal. „Bij volwassenen treedt na drie complimenten al een omslagpunt op: dan worden we positiever, zelfverzekerder en krachtiger – en functioneren we beter. Je kunt best aangeven wat iemand verkeerd heeft gedaan, maar benoem eerst specifiek wat er wel is gelukt en beschrijf pas daarna wat beter kan.”

Leren complimenteren

Het goede nieuws: mensen kunnen wel degelijk leren om complimenten te ontvangen en te geven. Mieras: „Omdat de ontwikkeling van ons persoonlijke verhaal zo belangrijk is voor onze identiteit en voor onze zelfwaardering –en positieve waardering daaraan een bijdrage levert– loont het de moeite om te oefenen met complimenteren. Het is vooral een kwestie van wennen.”

Het effect van uitgesproken waarderingen is volgens Van der Wal in ieder geval sterk afhankelijk van de manier waarop we een compliment uiten. „Het is altijd beter om te focussen op het proces, het gedrag en de inspanning in plaats van op karaktereigenschappen. Dus zeg niet: „Wat ben je slim.” Maar: „Wat heb je dat slim gedaan.””

Daarnaast heeft alleen een welgemeend compliment het gewenste effect. „Als iemand die altijd zeer kritisch is of roddelt opeens de loftrompet aan de mond zet, wordt dat echt niet serieus genomen. Sterker nog, dan heeft een compliment een averechts effect.”

Tips om te leren complimenteren

Wetenschapsjournalist Mieras geeft de volgende tips voor slim complimenteren:

„Wees specifiek en vermijd clichés.”

„Geef je compliment liefst onder vier ogen.”

„Doe dat oprecht en zonder dubbele bodem.”

serie Waardering

Dit is het derde deel in een serie over de waarde van waardering.

Hoe waardering werkt in het brein

Mens & samenleving

RD.nl in uw mailbox?