Vijf maanden heeft de zwangere Elisabeth zich verborgen, staat er in het eerste hoofdstuk van het Bijbelboek Lukas. Nooit had ze kunnen vermoeden dat haar schande, zoals ze het noemt, voor de mensen zou worden weggenomen. Maar uiteindelijk gebeurt het toch terwijl het eigenlijk niet meer kan: ze raakt zwanger.

Zacharias heeft het haar allemaal niet met woorden kunnen uitleggen, maar met gebaren of door te schrijven zal hij haar duidelijk gemaakt hebben wat er in de tempel gebeurde. Hoe er ineens een engel was met die wonderlijke boodschap: je vrouw zal een kind krijgen. En hoe hij letterlijk met stomheid werd geslagen, daar bij het altaar.

Dan, in de zesde maand van haar die onvruchtbaar genaamd werd, staat ineens de nicht van Elisabeth, Maria uit Nazareth, voor de deur. En terwijl ze haar nichtje begroet, voelt Elisabeth hoe het kindje opspringt in haar schoot. En ze roept het uit: „Gezegend zijt gij onder de vrouwen en gezegend is de vrucht uws buiks.” Het is een zin die tot op de dag van vandaag in de Rooms-Katholieke Kerk wereldwijd door honderden miljoenen mensen dagelijks wordt uitgesproken.

Voor Maria iets heeft kunnen zeggen, roept de oude vrouw uit: „En vanwaar komt mij dit, dat de moeder mijns Heeren tot mij komt?”

Tientallen jaren later zal haar zoon bijna hetzelfde zeggen tegen de Zoon van Maria als Die naar de Jordaan komt om door hem gedoopt te worden. „Mij is nodig van U gedoopt te worden en komt Gij tot mij?” (Matth. 3:14). Je zou het een tweede paneel kunnen noemen op het schilderij van de ontmoetingen tussen Johannes en Jezus. Steeds als die ontmoeting er is, is er verbazing. Ontzag van de nederige voor de Hoge. Verwondering over het feit dat God Zich buigt tot het kleine. Dat Hij dat, wat zich vergeten waande, niet vergeten is.

Wat opvalt in het schilderij van Rembrandt is dat er eigenlijk heel weinig ‘drama’ op te zien is. Geen roepende Elisabeth, maar een oude vrouw die haar jonge nichtje beheerst omhelst. De mantel van Maria wordt door een zwarte bediende uitgetrokken en links leunt de letterlijk sprakeloze Zacharias op zijn knecht. Wat die zwarte bediende op het schilderij betreft: het is een verwijzing van Rembrandt naar de woorden uit de lofzang van Maria waar ze zingt over het feit dat God het nederige aanziet.

Jozef is er ook op het schilderij. Hij staat bij de ezel die Maria later naar Bethlehem zal brengen. Hij staat afgebeeld op de achtergrond omdat zijn positie als onbelangrijk werd gezien. Achter de beide vrouwen ligt in de schaduw waarschijnlijk Jeruzalem. Aangenomen wordt dat Rembrandt de ontmoeting lokaliseerde in Hebron, een stadje ten zuidwesten van de tempelstad.

Het hondje dat Rembrandt schilderde is trouwens ook bijzonder bij een Bijbels tafereel. Over honden wordt in de Bijbel namelijk bijna nergens positief geschreven. Toch zien kenners het dier op dit schilderij als een uitdrukking van trouw. God blijft trouw aan Zijn beloften.

De visitatie (1640), zoals het schilderij van Rembrandt heet, wordt door sommigen wel gezien als bewijs dat de protestantse Rembrandt een hang had naar het katholicisme, de godsdienst van zijn moeder. Anderen menen juist dat de blik van Elisabeth, die niet naar Maria is gericht maar naar de hemel, duidelijk maakt dat Rembrandt een echte protestantse schilder was die niet veel ophad met de Mariaverering. Duidelijk is in ieder geval dat het schilderij op alle mogelijke manieren verwachting ademt. Het is Advent, de wereld scharniert. De profetie –Johannes is de laatste profeet– is de verdwijning nabij, de Vervulling komt.