Rome weigert om door hulporganisaties opgepikte migranten in Italiaanse havens van boord te laten gaan. Frankrijk ging donderdag na tien dagen touwtrekken akkoord met de opvang van een van de boten, die vrijdagmorgen in de haven van Toulon aankwam.

Maar tegelijk kondigde de Franse minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin aan dat de door Frankrijk toegezegde opvang van 3500 asielzoekers vanuit Italië wordt opgeschort. Hij riep Europese partners op om hetzelfde te doen, zolang Italië zich niet aan de Europese overeenkomsten houdt.

Van de vier schepen die onder steeds moeilijker omstandigheden ruim een week lang voor de kust van Sicilië hebben gewacht, zijn er drie dinsdag al de havens van Catania en Reggio Calabria binnengelopen. Aanvankelijk wilde de Italiaanse regering alleen „kwetsbare opvarenden” ontschepen en de overige terugsturen naar internationale wateren.

Onder druk van de Europese Commissie, waarvan de woordvoerder nog eens benadrukte dat de EU Italië financieel steunt bij de opvang van migranten, werden dinsdag ook zij toegelaten tot de haven. Maar rond het vierde schip, de Ocean Viking van de Franse hulporganisatie SOS Méditerranée, ontspon zich vervolgens een Italiaans-Frans melodrama.

Op 7 november spraken de Italiaanse premier Giorgia Meloni en de Franse president Emmanuel Macron met elkaar in de Egyptische badplaats Sharm el-Sheikh, waar ze beiden waren voor de internationale milieuconferentie COP27. Macron zou daarbij hebben toegezegd dat Frankrijk zich over de Ocean Viking ontfermt. In een dinsdag gevoerd telefoongesprek tussen de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Piantedosi en zijn Franse collega Gérald Darmanin zou daarvoor de haven van Marseille zijn aangewezen.

Voor eigen publiek

Toen het persbureau ANSA dit dinsdagavond wereldkundig maakte, reageerden de Italiaanse regeringspartijen jubelend. „De harde lijn werkt”, verklaarde Forza Italia. Matteo Salvini, de leider van de Lega, twitterde: „Het tij is gekeerd.” En een regeringsgezinde krant kraaide letterlijk ”Victorie”. De boodschap was duidelijk: deze regering bijt in Europa hard van zich af, precies zoals in de verkiezingscampagne was beloofd.

Maar terwijl de Ocean Viking koers zette naar Marseille, volgde een furieuze reactie van de Fransen, die de zaak discreet hadden willen oplossen en niet mee wensten te werken aan het Italiaanse propagandaoffensief. Bovendien voelt de Franse regering de hete adem in de nek van de uiterst rechtse oppositie in eigen land, die haar verwijt te zijn gezwicht voor de Italiaanse druk.

Volgens minister Darmanin heeft Italië zich onverantwoordelijk en onsolidair opgesteld. Er was volgens hem enkel afgesproken dat Frankrijk een deel van de immigranten zou opnemen, maar pas nadat zij in Italië zouden zijn ontscheept. Uiteindelijk stemde de minister donderdag in met de opvang in Toulon, zij het als hoge uitzondering en op expliciet verzoek van president Macron. Maar voor Italië dreigen er „ernstige consequenties”, aldus Darmanin.

Het Italiaanse spierballenvertoon is voor een groot deel bestemd voor eigen publiek. De regering-Meloni wil laten zien dat zij een krachtig beleid kan en wil uitvoeren. Daarbij vormt het thema immigratie een welkome afleiding van thema’s op het gebied van belasting, pensioenen en subsidies, waarop zij haar verkiezingsbeloften minder gemakkelijk waar kan maken.

Rol Europa

Maar daarmee wordt het ook een Europees probleem. Vooralsnog lijkt een compromis nog niet in zicht. Brussel gaat uit van het internationaal zeerecht, dat voorschrijft dat schipbreukelingen aan wal moeten gaan in de dichtstbijzijnde haven, en die ligt nu eenmaal meestal in Zuid-Italië. Rome brengt daartegenin dat de immigranten geen drenkelingen zijn maar passagiers. Ze moeten daarom niet worden opgenomen door Italië, maar door de vlaggenstaat van het schip dat hen oppikt.

Indirect krijgen zij daarbij steun van paus Franciscus, die zondag in zijn wekelijkse preek op het Sint Pietersplein betoogde dat „Italië niet alleen gelaten moet worden” bij de opvang van immigranten.