Koptische christenen die er bij waren, weten het nog steeds. In 2011, toen in de hele Arabische wereld ongekende protesten uitbraken, ruimde de Egyptische president Hosni Mubarak noodgedwongen het veld. Een van de eersten die daarna uit ballingschap in Qatar terugkwam naar Egypte, was Yusuf al-Qaradawi.

Op het Tahrirplein in het hartje van Caïro leidde de Egyptische geestelijke het vrijdaggebed, ten aanhoren van honderdduizenden mensen. Hij had ook een woord voor de kopten, die hij bedankte voor hun steun tijdens de revolutie. Maar hij nodigde hen ook uit om samen te knielen tijdens het gebed.

Dat voorval laat precies de dubbele erfenis van Qaradawi zien. Het was de stem van redelijkheid, maar tegelijk die van de politieke islam. De stem die wereldwijd miljoenen beïnvloedde door zijn tv-programma ”Sharia en leven” op de Qatarese zender Al-Jazeera. De stem die ook na zijn overlijden nog jaren zal blijven klinken.

Ballingschap

Qaradawi werd in 1926 geboren op het Egyptische platteland. In zijn jeugd werd hij diepgaand beïnvloed door Hassan al-Banna, de oprichter van de Egyptische Moslimbroederschap. Die connectie bracht hem in moeilijkheden, want de Moslimbroederschap had in die tijd een openlijk gewelddadige kant die keihard werd aangepakt door de Egyptische overheid. In 1949 werd Banna om het leven gebracht door de Egyptische geheime politie.

Qaradawi wachtte niet tot hem iets soortgelijks zou overkomen en vertrok in 1961 voor een zelfgekozen ballingschap naar Qatar, de Golfstaat die al decennialang sympathiek staat tegenover de politieke islam in het algemeen en tegenover de Moslimbroederschap in het bijzonder. Daar ontwikkelde hij zich tot de gezaghebbend geestelijk leider van de Moslimbroeders, ook al vervulde hij geen officiële rol in die organisatie.

Pas tijdens de Egyptische revolutie van 2011 keerde Qaradawi weer terug naar zijn geboorteland, om daar op het Tahrirplein honderdduizenden mensen toe te spreken. Het leek er sterk op dat Qaradawi’s droom van meer islam in de Egyptische politiek eindelijk bewaarheid zou worden.

Hervormingen

Maar tot opluchting van onder meer Egyptische christenen spatte de droom van de Moslimbroeders uiteen toen hun regering in 2013 via een coup van het leger aan de kant werd gezet. Qaradawi zag zich genoodzaakt opnieuw het land te ontvluchten en ging terug naar Qatar, waar hij deze week op 96-jarige leeftijd overleed.

Onder sommige salafisten zal Qaradawi worden herdacht als de man die het ware geloof in de steek liet door allerlei vernieuwingen door te voeren. Dat hij bijvoorbeeld tegen meisjesbesnijdenis was en vond dat ook meisjes naar school moesten, werd door hen als nieuwlichterij beschouwd.

In het Westen daarentegen zal hij overwegend worden herdacht als de man die begrip kon opbrengen voor zelfmoordaanslagen, zoals hij in 2001 had gezegd.

Dat soort uitspraken waren voer voor zijn tegenstanders. Het versterkte het beeld van de Moslimbroederschap als organisatie die weliswaar nauwelijks openlijk voor geweld pleit, maar intussen hard werkt aan de globale verbreiding van de politieke islam.