Het geharrewar in de Zuid-Afrikaanse politiek heeft in de eerste acht maanden van 2022 bedreigende proporties aangenomen. President Cyril Ramaphosa had in de afgelopen jaren de status van wijze leider met een hart voor alle Zuid-Afrikanen verworven, maar een inbraak in zijn wildboerderij Phala-Phala in de noordelijke provincie Limpopo gooide roet in het eten.

Op Phala-Phala, waar wilde diersoorten worden gefokt, kraakten dieven de kluis en stalen ze vier miljoen dollar. Ze werden gepakt, maar veel vragen over de herkomst van het geld bleven onbeantwoord. De president weigert tot op heden vragen over Phala-Phala in het Zuid-Afrikaanse parlement te beantwoorden. Zijn positie is hierdoor ernstig verzwakt. Zelfs Carl Niehaus, oud-ambassadeur van Zuid-Afrika in Nederland, voert actie voor het aftreden van de president, evenals de oppositionele Economic Freedom Party.

Veel ernstiger is dat de nationale elektriciteitsmaatschappij Eskom al jaren faalt. Vrijwel elke dag is er in Zuid-Afrika stroomuitval (”loadshedding”), omdat de capaciteit van de centrales tekortschiet. Er zijn meerdere oorzaken: de kolen voor de kolencentrales zijn van inferieure kwaliteit, vervangende dieselolie is veel te duur, er wordt sabotage gepleegd in de centrales en de helft van de gemeenten betaalt de energierekening niet. Op het voorstel om de energievoorziening te privatiseren, zoals ook met de nationale luchtvaartmaatschappij gebeurde, is de regering in Pretoria niet ingegaan.

Misdaad toegenomen

De onderlinge vetes binnen regeringspartij ANC en de stroom van berichten over verduistering van gemeenschapsgeld doen vurig verlangen naar integere politici die louter het belang van het land op het oog hebben. Met de huidige bewindslieden lijkt het onmogelijk om tot gezamenlijke normen en waarden binnen de samenleving te komen. De misdaad tiert welig en is volgens de laatste statistieken zelfs toegenomen, van groepsmoorden kijkt men nauwelijks nog op en vrouwen zijn loslopend wild voor begerige mannen, getuige een groepsverkrachting onlangs nabij Johannesburg. De meerderheid van de zwarte jongeren zonder werk verveelt zich stierlijk en raakt aan de drank of aan hallucinerende pillen, zoals Tik.

Wie Zuid-Afrika van binnenuit kent, zal, ondanks alle verdrietige verschijnselen, een zwakke plek houden voor dit land en telkens geraakt worden door de typerende, onvervangbare sfeer in de rommelige stad Johannesburg. Het gaat dan ook om een bijzonder land, met al die volkeren en talen, waaronder het mooie Afrikaans. Misschien heeft die zwakke plek er ook wel mee te maken dat je voelt dat de oplossingen voor de vele problemen voor het grijpen liggen.

Verplichtingen

In advertenties worden aantrekkelijke reizen naar en door Zuid-Afrika aangeboden. Kun je het vakantiegangers uit Nederland en vooral Duitsland dan kwalijk nemen wanneer zij een vrolijke reis langs de fraaiste delen van dit land willen maken?

Toch is de wens naar mijn gevoel verdedigbaar dat het bezoeken van een vreemd land aan de andere kant van de aardbol verplichtingen met zich meebrengt. Je kunt de schaduwzijden van een complexe samenleving als de Zuid-Afrikaanse niet permanent negeren met zon, overvloedig eten en fraaie vergezichten ofwel een zorgeloos toeristenbestaan. En waarom zou je dat ook willen? Aan de winst van een reis naar verre oorden zullen juist de vergroting van je kennis van en de verdieping van je begrip voor die verre landen bijdragen. Die kennis en dat inzicht worden in vakantiereclames helaas nog niet gestimuleerd.

Wanneer ik mijn eigen emoties recht doe, moet ik concluderen dat ik de oppervlakkige toerist het recht ontzeg om die overweldigende ervaring van dat „wijde en droeve land”, zoals de dichter Van Wyk Louw het noemde, te beleven zonder die droeve kant die bij dat land hoort. Of is mijn oordeel te scherp?

De auteur doceerde Zuid-Afrikaanse letterkunde in Nijmegen en Potchefstroom.