Tientallen doden, zeker 3000 ontheemden en 7 totaal verwoeste dorpen. Dat is de trieste balans die enkele dagen na een bloedige aanval van militanten in het zuiden van Nigeria valt op te maken. In het holst van de nacht, om 3 uur in de ochtend, openden milities zondagmorgen met geweren en kapmessen de aanval. Aan het einde van de dag waren 32 doden geteld.

In de daarop volgende dagen vinden dorpelingen echter steeds meer lichamen: zwaar verminkt in bosjes, of verkoold in huizen. Het is een indicatie dat het aantal dodelijke slachtoffers veel hoger moet liggen. Bronnen uit het gebied spreken inmiddels van zeker 100 doden. Daarbij komt dat er nog veel mensen zijn vermist.

Kerkleiders van de Nigeria Reformed Church (NRC), een zusterkerk van de Gereformeerde Gemeenten, rapporteren dat ook „veel” van hun leden onder de slachtoffers zijn. Ze melden bovendien dat de daders vrouwen, kinderen en baby’s niet ontzagen. In één van de dorpen, Odoke, zou een compleet gezin van acht om het leven zijn gebracht: een man met zijn twee vrouwen en vijf kinderen.Daarnaast zijn er tientallen gewonden gevallen. Zo’n vijftig mensen zijn ernstig verminkt, aldus de kerkleiders.

Voor de gevluchte overlevenden is terugkeer naar de compleet verwoeste dorpen vooralsnog onmogelijk. Alles van waarde, zoals kleding en voedsel, is meegenomen. De ontheemden verblijven in de meeste gevallen voorlopig bij familie en bekenden in naburige regio’s.

Alles wijst erop dat leden van het herdersvolk Fulani achter de slachtpartijen zitten. De manier van opereren komt in sterke mate overeen met de werkwijze bij soortgelijke incidenten waarbij leden van dit semi-nomadische herdersvolk betrokken waren.

De Fulani, of ook wel Peul genoemd, vormen één van de grootste etnische groepen in West-Afrika. In Nigeria leven ze vanouds vooral in het noorden. Al zo’n tien jaar bestaan er in die regio grote spanningen tussen deze Fulani en andere volken, zoals de Hausa, die veelal een boerenbestaan leiden.

De meest gangbare uitleg daarvoor is de strijd om vruchtbare grond: wie kan waar zijn rechten laten gelden? In zekere mate is dat altijd onderdeel van het bestaan in het noorden Nigeria geweest, maar geschillen konden in het verleden meestal door lokale bemiddelingen worden opgelost.

Het laatste decennium hebben de spanningen echter heviger vormen aangenomen. Onderzoekers wijzen daarbij op de toenemende schaarste van vruchtbare grond in het gebied, mede door klimaatverandering. De gemiddelde temperatuur neemt toe en het regenseizoen wordt korter. Tegelijk groeit de bevolking juist – waarmee de druk op vruchtbare grond verder toeneemt.

Wat de zaak ook geen goed deed, is het landbeleid dat in sommige regionale deelstaten sinds de eeuwwisseling is gevoerd, zoals in de noordwestelijke regio Zamfara. De autoriteiten wezen grote stukken land toe aan (rijke) boeren, ten koste van traditioneel weidegrond van Fulani.

De ontwikkelingen leidden tot bloedige aanvallen van Fulani op de boerenbevolking. Die richtte op haar beurt zelfverdedigingsmilities op. Veediefstallen en geweld van beide kanten verhevigden het conflict. Er zijn daarbij sinds 2011 duizenden doden gevallen.

Kwetsbaar

De conflicten met Fulani hebben nu ook zuidelijker gelegen deelstaten bereikt, zoals Benue State – de staat waar de aanvallen van zondag plaatsvonden. Fulani trekken de laatste jaren met hun kuddes naar steeds zuidelijker gebieden en raken ook daar in conflict met de boerenbevolking.

In Benue State zijn de Fulani expliciet niet welkom. De staat verbood in 2017 het vrij grazen van vee, in een poging conflicten tussen herders en boeren buiten de deur te houden. Fulani zijn daar woedend om en voeren daarom juist regelmatig aanvallen uit op dorpen in de staat. In het gebied waar zondag de aanslagen plaatsvonden, aan de grens met Ebonyi State, sloegen ze niet eerder toe. De bevolking in het grensgebied, de Izi, voelt zich intussen extra kwetsbaar. De dominante etnische groepen in Benue hebben goede ingangen bij de deelstaatregering, maar wie beschermt de Izi voor aanvallen?

Vertegenwoordigers van de regering van Ebonyi State voedden deze week het wantrouwen tegen de autoriteiten in Benue. Die zouden weinig om de Izi geven. Ze vroegen zich openlijk af hoe het kon dat de aanvallers de Izi-dorpen ‘zomaar’ hadden kunnen bereiken en ook weer hadden weten te ontkomen. „Het hele zaakje stinkt”, zei bestuurder Onyekachi Nwebonyi. De gouverneur van Benue sprak de verdachtmakingen woensdag met klem tegen en beloofde bescherming.

Wat beide staten tenminste gemeen hebben, zijn de aanvallen van Fulani. Ebonyi heeft er in toenemende mate mee te kampen. De aanvallen lijken er bovendien heftiger te worden. „Eerdere incidenten waren relatief klein, maar bij de recente aanvallen zijn groepen met vuurwapens, waaronder machinegeweren, betrokken”, reageert Nnamdi Obasi, Nigeria-expert bij de International Crisis Group. De denktank publiceerde de afgelopen jaren meerdere rapporten over de spanningen tussen boeren en herders in Nigeria en Obasi volgt de ontwikkelingen op de voet. Hij merkt nog een recent patroon op in Ebonyi State: aanvallen ’s nachts, wat leidt tot hogere aantallen slachtoffers.

Rol religie

In de regio zelf leeft sterk het gevoelen dat de overwegend islamitische Fulani niet alleen op land uit zijn, maar er ook een religieuze agenda op nahouden. Teunis Rijneveld, die tussen 1988 en 2001 voor de ZGG in Ebonyi actief was, deelt die overtuiging. „De Fulani willen uiteindelijk heel Nigeria in bezit nemen en onder islamitisch gezag plaatsen”, zegt hij telefonisch. „Geweld om land staat niet los van religieuze doelstellingen. Veel christenen, maar ook niet-christenen, lijden eronder.” De tactiek is volgens hem: het vernietigen van dorpen, zodat de Fulani die uiteindelijk kunnen overnemen.

De voorzitter van het veiligheidsnetwerk in de staat Oyo, generaal Kunle Togun, zei woensdag volgens de Nigeriaanse krant The Punch dat de aanvallende Fulani volgens hem uit naburige landen komen. Hij vermoedt een duidelijke religieuze agenda bij hen. „Iemand heeft deze buitenlandse Fulani verteld dat Allah Nigeria aan hen heeft gegeven als erfenis en ze komen hier om te nemen wat Allah hen heeft gegeven.”

Obasi benoemt de landkwestie als „het fundamentele probleem.” Het gegeven dat de meeste herders Fulani en moslim zijn en inwoners in staten als Ebonyi voornamelijk christen en van een andere etniciteit, genereert volgens hem echter ook etnische en religieuze ressentimenten. „Die overschaduwen vaak de fundamentele problemen. Gewapende aanvallen op dorpen voeden in het bijzonder samenzweringstheorieën.”

Ook voor Ugwumba Egbuta, onderzoeker aan het National Defence College in de Nigeriaanse hoofdstad Abuja, gaat het conflict tussen herders en boeren primair om land. Tegelijk wijst hij erop dat de landkwestie niet „geïsoleerd” kan worden bezien. „Onderdelen van het federale beleid om het conflict op te lossen, worden door velen als voordelig voor de herders gezien”, zegt hij. „Dat roept bij hen de vraag op of het conflict is ingekaderd in een islamitisch, religieus of ideologisch verhaal.” Het gegeven dat de zittende president van Nigeria een Fulani is, helpt daarbij niet.

De kerkelijke gemeentes van de NRC geven intussen aan de veiligheidssituatie breed aanhangig te maken bij bevoegde instanties. Tegelijkertijd richten ze zich intensief op gebed. „Een predikant die ik sprak vertelde me dat zijn gemeente gewoon is elke morgen om 5 uur bijeen te komen voor gebed”, meldt ds. C. Sonnevelt, die in de jaren 80 in de regio voor de ZGG werkte. „Normaal gaat men op 6 uur naar huis en naar het werk, maar nu blijven de mensen tot 12 uur in de kerk. Daarna ontbijt men en brengt ook de rest van de dag door in vasten en gebed.”