Hoe voeren we het goede gesprek over dilemma’s?
De vier ijkpunten barmhartigheid, matigheid, rechtvaardigheid en wijsheid zijn nodig om tot een goede weging te komen bij bestuurlijke dilemma’s.
De artikelen over bestuurlijk functioneren (RD 25-11, 30-11 en 2-12) geven inzicht in wat goed en wat verkeerd kan gaan bij de bespreking van moeilijke dilemma’s. Dilemma’s die zich niet in een handomdraai laten oplossen en die ook de persoonlijke integriteit van een toezichthouder, bestuurslid, kerkenraadslid, teamleider of ouder raken. Iedereen herkent de worsteling hoe om te gaan met moeilijke en complexe afwegingen. Moeilijke afwegingen doen zich immers niet alleen voor bij mensen in een leidinggevende positie, maar zij dragen wel een stevige verantwoordelijkheid.
Hoe behoud ik mijn geloofwaardigheid bij het maken van moeilijke keuzes? Hoe doe ik de betrokkenen zoveel mogelijk recht? Hoe blijf ik voldoende dicht bij mijn eigen integriteit als persoon? In hoeverre houd je als identitair gebonden organisatie rekening met de vaak zeer diverse meningen binnen je achterban? Hoever buig je mee richting uitgesproken opvattingen, ook als je daarmee afwijkt van een lijn die binnen het geheel van de kring algemeen gangbaar is? Dat is een vraag die binnen elke organisatie, bij elke school en in elke kerkenraad van tijd tot tijd speelt. Daar hebben zelfs opvoeders in hun gezin mee te maken.
Geloofwaardig handelen
Het gevaar is reëel dat de koers wordt bepaald door degene die het meest uitgesproken is of het hardst roept. Of dat de mening van een gevierde ouderling het eind van alle tegenspraak is. Terwijl daar goede, steekhoudende bezwaren tegen in te brengen zijn. Zijn er grenzen aan die buigzaamheid en toegeeflijkheid? Zeker als leiding wordt gegeven aan een organisatie die aan een christelijke identiteit is gebonden, sta je soms voor dilemma’s die eigen zijn aan de achterban waarin de organisatie een plaats heeft.
Ten diepste gaat het om de vraag hoe ik geloofwaardig handel. De term ”geloofwaardig handelen” heeft een prachtige, inhoudsvolle lading. Hij plaatst voor de vraag: past mijn handelen enerzijds bij het geloof dat ik belijd en biedt mijn handelen anderzijds voldoende grond om vertrouwen in mij te hebben? Beide elementen zijn belangrijk.
Dit artikel beschrijft een denklijn die als handvat kan dienen bij deze vraagstukken. Als het simpel is, dan hebben we dit handvat niet nodig. Juist bij ingewikkelde en kwetsbare zaken zoeken we naar een houvast. We voelen dan het gewicht van een eerlijke weging van alle belangen.
Nederigheid
Bij het doordenken van dilemma’s moet de grondhouding nederigheid zijn. Als het om dat aspect gaat, dan zijn de eerste elf verzen van hoofdstuk 2 uit Paulus’ brief aan de Filippenzen van beslissend belang. In de verzen vijf tot en met negen staat geschreven: „Want dat gevoelen zij in u, hetwelk ook in Christus Jezus was, Die in de gestaltenis Gods zijnde, geen roof geacht heeft Gode evengelijk te zijn, maar heeft Zichzelven vernietigd, de gestaltenis eens dienstknechts aangenomen hebbende, en is de mensen gelijk geworden; En in gedaante gevonden als een mens, heeft Hij Zichzelven vernederd, gehoorzaam geworden zijnde tot de dood, ja de dood des kruises. Daarom heeft Hem ook God uitermate verhoogd en heeft Hem een Naam gegeven, welke boven alle naam is.” Dat is een belangrijk voorbeeld dat verplicht tot het hanteren van een hoge norm. En dan te beseffen dat wij in hoogmoed zijn gevallen en altijd eerst onszelf zoeken te verhogen.
Vier ijkpunten
Vanuit de kern van nederigheid kunnen vier elementen worden benoemd die ons handelen stempelen. Concreet zijn dit: vredelievendheid, Godvrezendheid, het goede doen en de minste zijn. Grote vraag is vervolgens wel hoe deze elementen in de dagelijkse praktijk concreet kunnen worden toegepast bij moeilijke dilemma’s.
Bij de bezinning moeten ook twee andere Bijbelse begrippen meewegen: barmhartigheid en rechtvaardigheid. De wetenschap dat nederigheid voor een leidinggevende als grondhouding nodig is en dat hij naar evenwicht tussen barmhartigheid en rechtvaardigheid moet streven, helpt wel verder, maar mist toch nog het element matigheid, dat in Titus 2:12 wordt benoemd.
Hiernaast biedt de deugdenleer van Aristoteles (rechtvaardigheid, matigheid, moed en wijsheid) ook diepgaande inzichten. Toch enige aarzeling bij het begrip moed. Dat associëren wij immers vooral met fierheid, een zekere trots, durf en niet bereid zijn te wijken. Hoe verhoudt zich dat tot het Bijbelse begrip nederigheid?
Uiteindelijk ben ik uitgekomen bij de vier ijkpunten barmhartigheid, matigheid, rechtvaardigheid en wijsheid om tot een goede weging te komen bij dilemma’s. Het aantal van vier is gekozen omdat dit gemakkelijk is te onthouden. De in dit artikel aangegeven gedachten zijn als één geheel weergegeven in de afgebeelde figuur.
In deze figuur komen in één geheel de kern (nederigheid), de elementen die ons handelen stempelen (vredelievendheid, Godvrezendheid, het goede doen, de minste zijn) en de ijkpunten (barmhartigheid, matigheid, rechtvaardigheid, wijsheid) tot uitdrukking.
Niet volmaakt
De buitenrand in dit model is niet strak getrokken, maar onregelmatig. Het is en blijft een zoektocht bij de weging van een dilemma. Het wordt hier niet volmaakt. Moeilijke besluiten kennen altijd een rafelrand die pijnlijk aandoet.
Aan de hand van deze plaat kan elke vader/moeder, leerkracht, leidinggevende, bestuurslid, toezichthouder, ambtsdrager zijn of haar eigen afwegingen maken. Deze doordenking is de moeite waard.
In het boekje ”Geloofwaardig handelen”, dat medio december 2024 bij uitgeverij De Banier uitkomt, wordt dit uitgebreider beschreven en worden de begrippen diepgaander uitgewerkt in checklijsten.
Tot slot wordt alles gekleurd door ons leven in het perspectief van de eeuwigheid. Dit maakt ons bescheiden. Wij zijn als het goed is, door genade, een pelgrim op weg naar een beter vaderland.
De auteur is zelfstandig adviseur voor bedrijven en instellingen op het gebied van organisatieontwikkeling en mediator (MfN). Eerder was hij directielid van een raadgevend ingenieursbureau en vervolgens directeur-bestuurder van de Erdee Media Groep.
