„De gemeente Woudenberg deelt de zorgen van de agrarische sector en de bedrijven in Woudenberg”, kondigde het gemeentebestuur aan. En dus beierden op 15 juli van 15.00 tot 15.15 uur de klokken van de hervormde kerk. Daar ging de fractie van Gemeentebelangen vervolgens vragen over stellen. Uit „nadere bestudering” van de regels bleek toen volgens het college dat Woudenberg ernaast zat toen ze haar betrokkenheid bij de agrariërs uitgalmde.

In de Wet openbare manifestaties (WOM) uit 1988 staat namelijk in artikel 10: „Klokgelui ter gelegenheid van godsdienstige en levensbeschouwelijke plechtigheden en lijkplechtigheden, alsmede oproepen tot het belijden van godsdienst of levensovertuiging, zijn toegestaan. De gemeenteraad is bevoegd ter zake regels te stellen met betrekking tot duur en geluidsniveau.”

Religieus klokgelui valt onder de vrijheid van godsdienst, zoals vastgelegd in artikel 6 van de grondwet. Wel mag een gemeentebestuur regels stellen wanneer dat nodig is ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden.

Papklok

Al het klokgelui dat niet in artikel 10 van de WOM wordt genoemd, heeft geen wettelijke basis, concludeert de gemeente Woudenberg. Dat betekent niet dat het nooit gebeurt. Het is zelfs dagelijkse praktijk. In veel plaatsen wordt de klok om 8.00 en 12.00 uur geluid om rustpauzes in het werk aan te kondigen. In een kleiner aantal plaatsen klinkt ’s avonds de papklok: tijd om naar huis te gaan voor de avondpap. De poortersklok, werd het signaal vroeger wel genoemd: de aankondiging dat de stadspoort dichtging.

Klokluiden gebeurt in sommige plaatsen niet alleen bij „lijkplechtigheden” –zoals de wet zegt–, maar ook nadat een inwoner is overleden: ”verluiden” na een sterfgeval –vaak op een vast tijdstip–, ”uitluiden” bij de uitvaart. Dorpelingen konden aan de wijze van verluiden soms zelfs horen of de overledene een man of een vrouw was.

In Oene worden beide klokken van de hervormde kerk vijf minuten geluid wanneer een predikant het beroep van deze gemeente aanneemt. En het gebeurt ook „als de pastoriebewoners verblijd worden met de geboorte van een baby.”

Het zijn vaak eeuwenoude tradities. Die werden wel even onderbroken toen de Duitsers tijdens de oorlog op grote schaal kerkklokken roofden om die om te smelten tot wapentuig. Soms werden de klokken vervangen door een melkbus. De bronzen galm maakte plaats voor een blikkerig geluid. Naar verluidt was het met recht surrogaat.

Kortenhoef

In maart 2020, na het uitbreken van de coronacrisis, nam de Raad van Kerken het initiatief om eens per week de klokken te luiden als teken van hoop en troost en ter bemoediging van het medisch personeel. In veel plaatsen gebeurde dat gedurende enkele weken, maar Kortenhoef, bij Hilversum, ging er meer dan een jaar mee door. Wel zestig of zeventig keer liet August van der Lelie, die de verhuur van de hervormde kerk verzorgt, daar de klok beieren, elke woensdagavond een kwartier lang. „Uit respect voor de slachtoffers en voor iedereen die met de ziekte te maken kreeg. Ik heb zelf ook corona gehad; nou, het was niet mis. Ik heb het luiden toen aan een ander moeten overlaten.”

Maar daarna trok Van der Lelie weer aan het touw. „Vooral het op het gang brengen is zwaar werk; ik heb het mezelf aangeleerd. De klok weegt 1200 kilo. Eén keer vergat ik het. Onderweg naar mijn dochter hoorde ik de klok van de rooms-katholieke kerk. Toen ben ik heel snel naar onze toren gegaan.”

De nu 73-jarige klokkenluider kreeg veel positieve reacties. „Eén vrouw kwam altijd als ik aan het luiden was; die bracht dan een snoepje mee.” Na dertien, veertien maanden is hij gestopt. „Het moest maar genoeg zijn. Ik ben de jongste niet meer.” Van der Lelie heeft „een klein boerderijtje.” Aan luiden voor de boeren heeft hij niet gedacht. „Dat hadden we eigenlijk best kunnen doen.”

Onduidelijk

Als teken van solidariteit luidden in Nederland de klokken ook extra rond de eerste jaarwisseling tijdens de coronacrisis, van 2020 op 2021. Dat had niet gemogen, schrijft het Woudenbergse college nu.

Is de gemeente daarmee te streng voor zichzelf? Het dagelijks op vaste tijden luiden van de klok zal vast niet illegaal zijn. En het solidariteitsluiden?

Het ministerie van Binnenlandse Zaken zegt dat het „in relatie tot een concrete casus niet kan zeggen of wetten en regelgeving correct zijn of worden toegepast: dat zou eventueel aan rechters zijn.” Wel geeft een woordvoerder aan dat de wet bedoeld is om het religieuze klokgelui te beschermen. „Dat betekent niet dat al het andere klokluiden daarmee verboden is.”