„Fout notaris misleidde coldcaseteam Anne Frank”
Het coldcaseonderzoek, dat dit voorjaar veel stof deed opwaaien, leunt zwaar op de beweringen van een „diepgestoorde man”, een collaborateur en NSB-lid: Anton Schepers. Het #coldcaseonderzoek, dat dit voorjaar veel stof deed opwaaien, leunt zwaar op de beweringen van een „diepgestoorde man”, een collaborateur en NSB-lid: Anton Schepers. Deze kandidaat-notaris aasde op de notarispraktijk van Arnold van den Bergh, de man die volgens het coldcaseteam hoogstwaarschijnlijk Anne Franks verrader was.
Onderzoeker Natasha Gerson is kenner van de ”vervolgingslogistiek” van de Holocaust. Ze werkte samen met een oud-notaris, die anoniem wil blijven (naam bij de ND-redactie bekend). Gerson is actief als factchecker en archiefonderzoeker en als columniste voor Jonet, een nieuws- en achtergrondensite voor de Joodse gemeenschap. Het coldcaseteam nam de waandenkbeelden van Schepers klakkeloos over, concludeert ze in het rapport. Eerder liet de Anne Frank Stichting in Amsterdam al weten dat er te weinig bewijs is om Van den Bergh als dader aan te wijzen.
Precies dat gebeurde er dit voorjaar: de Joodse notaris Arnold van den Bergh zou de verrader zijn, tot schrik van zijn kleinkinderen. Veel media gingen mee in dat scenario. Maar er was ook kritiek: het onderzoek rammelde aan alle kanten, volgens kenners van Joods Nederland en de bezetting, onder wie historicus Bart Wallet. Zij kwamen met grondig tegenonderzoek.
Daarop haalde de Nederlandse uitgever AmboAnthos het boek uit de handel. Of de Duitse uitgave nog op de markt komt, is niet duidelijk. Elders wordt ”The Betrayal of Anne Frank” nog volop verkocht, door het Amerikaanse HarperCollins. CBS News maakte er een 60 Minutes-aflevering over.
Psychiaters
Tunnelvisie? Verkeerde interpretaties? Dat is nog veel te mild verwoord, zegt Gerson. „Dit noem ik bedrog. Ze verlaten zich op de complotschrijfsels van Schepers. Deze kandidaat-notaris was een obsessieve maniak. Hij aasde op de praktijk van Van den Bergh, maar is zelf veroordeeld als collaborateur. Dat hij mentaal niet in orde was, was lang vóór de bezetting al bekend.”
Nadat Schepers de praktijk van Van den Bergh overnam en daarmee notaris werd, volgden er nog voor de bevrijding meerdere forse tuchtklachten en berispingen, zegt Gerson. „Na de oorlog verscheen hij voor een tribunaal, vanwege het uitleveren van Van den Bergh aan de vijand. Hij kreeg vier jaar internering, zijn kiesrecht is hem ontnomen en hij is uit het notarisambt gezet. Een man die geen enkel voortschrijdend inzicht toonde. Twee vooraanstaande psychiaters diagnosticeerden zijn psychiatrische problemen, één al voor de oorlog, eentje erna. Zijn reputatie was al bij aantreden bekend. Zonder de bezetting had hij nooit notaris kunnen worden.”
Er zijn volgens Gerson sterke aanwijzingen dat Schepers de schrijver is van het anonieme briefje dat gericht was aan Otto Frank, Annes vader. In dat briefje werd Van den Bergh beschuldigd. „Het coldcaseteam heeft het moment van de ontvangst van het briefje door Otto Frank in 1945 geplaatst, in plaats van 1957 of 1958. Het coldcaseteam gaf daarvoor de agenda van Otto Frank vervalst weer en veranderde een cruciale passage in een brief om het hele verhaal op te bouwen.” Schepers was de enige die toen nog belang had bij het beschuldigen van de al overleden Van den Bergh.
Familieachtergrond
„Er zijn parallellen tussen mijn achtergrond en de Franks”, vertelt ze. „Mijn grootvader kwam in 1933 uit het Ruhrgebied naar Nederland. Dat lukte hem en andere familieleden omdat hij familie had in Hattem. Deze familieleden werden in onderduik verraden. Twee van hen, Ursula en Julia Gerson, zaten in dezelfde deportatietrein als de Franks.
Altijd hoorde ik ouderen in onze familie een Nederlands-Duitse mengtaal spreken. Dus: als Otto Frank ”ab” in zijn agenda schrijft, begrijp ik direct dat het niet gaat om een geheime afspraak met ene Ab, zoals het coldcaseteam denkt, nee, hij bedoelt het Duitse voorzetsel ”nadat” of ”vanaf”. Zelfs bij zulke kleine dingen blijkt al hoe weinig het coldcaseteam begrijpt.
Het gaat mij niet alleen om de notaris. Het boek beschuldigt ook andere Holocaustslachtoffers zonder nabestaanden die hun goede naam kunnen verdedigen, zoals de kleinkinderen van Van den Bergh dat nog wel kunnen. Zo zou de familie Weisz informatie hebben gedeeld over andere Joden.
Het boek suggereert uiteindelijk zelfs dat zo’n beetje iedereen in die laatste transporten het uitstel van vertrek tot dan toe te danken heeft gehad aan omkoping danwel het delen van informatie over andere Joden. Dat zijn leugens, hier worden verraden mensen beschuldigd van verraad. En dat meer dan eens. Ik toon aan dat daarvoor bewust archiefmateriaal is verdraaid.”
Sullivan
De nieuwe beschuldigingen en vraagtekens bij hun aanpak en integriteit komen hard aan bij de Amerikaanse teamleider van het coldcaseteam Vince Pankoke (65) uit Florida. „Ik heb een dikke huid, maar vind het moeilijk dat wij in de media beschuldigd worden van antisemitisme, complottheorieën en geldzucht. Dat past totaal niet bij me; ik zet me juist volop in voor Holocausteducatie onder jongeren.”
Pankoke erkent dat Nederlands bronnenmateriaal een enkele keer verkeerd is vertaald. En hoe zit het met de suggestie dat veel Joden die op het eind van de oorlog nog in Westerbork waren, dat dankten aan hun foute gedrag, aan verraad? „Die wil ik niet voor mijn rekening nemen. Dat is de interpretatie van de auteur van het boek over ons onderzoek.”
Hij doelt op Rosemary Sullivan, de schrijver van ”The Betrayal of Anne Frank.” „Als team deden wij vijf jaar onderzoek; enkel afgaan op de inhoud van Sullivans boek is een vergissing.” „Maar waar moeten we anders op afgaan?” reageert Gerson. „Het hele onderzoek is tot nu toe gepresenteerd in dit ene boek.”
„In het najaar komen we met een grondige weerlegging”, kondigt Pankoke aan. „Coldcasewerk is echt iets anders dan gewone geschiedschrijving”, vindt de oud-FBI-agent. „Het is bij een cold case normaal dat je een theorie over hoe het gegaan kán zijn, zoveel mogelijk wilt invullen. Maar wij zeggen helemaal niet dat het per se Van den Bergh is geweest. Dit mogelijke scenario is ook niet door ons bedacht, het is voor het eerst geopperd door een rechercheur in de jaren zestig.”
Op de achterflap van de Engelse editie staat echter wel dat het team „het mysterie eindelijk heeft opgelost.”
Was er dan helemaal geen sprake van tunnelvisie? „Nee, integendeel: wij liepen juist eerst tientallen andere verdachten na; vijfentwintig van de dertig wisten we uit te sluiten.”
Namen zuiveren
Natasha Gerson noemt het bronnengebruik meer dan onbegrijpelijk slordig. „Als al je fouten in het voordeel van je theorie zijn, dan is dat geen toeval meer. Het beeld rijst op van een stelletje verwaande onkundigen die de materie niet aankonden en niet begrepen, en daarom maar aan het frauderen sloegen. Per saldo is het boek niet meer dan de gerecyclede lasterpraatjes van een ernstig verward persoon.”
Ze is vastbesloten de naam te zuiveren van Van den Bergh, de familie Weisz en anderen. „Ook voor vele andere personen, die niet graag de publiciteit zoeken, maar die wel geschokt zijn over hoe het coldcaseteam hun bijdragen heeft verdraaid.”
Vondst
Hoogleraar Bart Wallet van de Universiteit van Amsterdam, die meewerkte aan het eerste tegenonderzoek, prijst Gersons werk. „Haar grote vondst is de sleutelrol van Schepers voor de theorie in het boek ”The Betrayal.” Deze persoon geloofde zelfs dat de oorlog langer had geduurd door toedoen van Van den Berg”h. Een overduidelijke aanwijzing dat Schepers niet serieus te nemen is. Toch deed het coldcaseteam niet anders dan dat.”
De vraag is wel: gebeurde dat opzettelijk of niet? „Bij ons eigen tegenonderzoek bleven wij bewust bij die vraag weg. We keken puur naar de bronnen en archieven. Opzet is volgens mij lastig te bewijzen. Hoogst kwalijk is in elk geval dat het team volhardt óndanks alle tegenbewijzen, die dankzij Gersons speurwerk nog overweldigender zijn.”
