Hoog spel, vindt Arjen Boin het optreden van de landelijke overheid. De hoogleraar publieke instituties en openbaar bestuur aan de Universiteit Leiden ziet een patroon in het optreden van Ruttes kabinetten. Niet alleen het asielvraagstuk, ook de aanpak van de stikstofcrisis en de gasboringen in Groningen geven mensen het idee dat zíj de problemen van de nationale overheid moeten oplossen. „Nee, ik zie eerlijk gezegd niet dat de overheid lessen trekt uit andere crises”, zegt Boin.

Dat dwangmatig beleid opnieuw het platteland raakt, „bevestigt het beeld dat de problemen uit de Randstad in de provincie gedumpt worden”, stelt hij. „Dit is vragen om moeilijkheden.”

De hoogleraar noemt het merkwaardig dat het kabinet „signalen uit de samenleving lijkt te missen. Tijdens de coronapandemie zagen we dat ook. De overheid heeft een doel, en dat staat niet ter discussie. Vervolgens zoekt ze het beste instrument om dat uit te voeren, los van hoe burgers het zien. Terwijl eerst luisteren en dan besluiten nemen een wezenlijk is onderdeel van politiek leiderschap.”

Besmettelijk

„Je had kunnen verwachten dat dit leidt tot commotie en weerstand richting de overheid”, zegt ook Noëlle Aarts, communicatiewetenschapper aan de Radboud Universiteit. En dat in een tijd waarin de relatie tussen overheid en burger al „precair” is. „Gedrag is bovendien besmettelijk, en er wórdt al zoveel geageerd tegen de overheid.”

Gelijk hebben is niet hetzelfde als gelijk krijgen, stelt Aarts. „Zo’n maatregel is in zichzelf misschien best rechtvaardig. Maar bij communicatie gaat het niet alleen om de inhoud van de boodschap.” De manier waaróp die gebracht wordt en de mate waarin rekening wordt gehouden met relationele gevoeligheden, doen er volgens haar vooral toe. „Als ik de kranten mag geloven, was er geen sprake van discussie. Die opvang gaat er gewoon komen. We zijn het er waarschijnlijk allemaal over eens dat deze mensen niet buiten moeten slapen. Als je duidelijk maakt: Laten we met z’n allen de schouders zetten onder een oplossing, zal zo’n opvang niet op zo veel weerstand stuiten.”

Botte bijl

Rond de aanpak van de corona- en stikstofcrisis kreeg het kabinet al veel kritiek op de manier van communiceren. „Kennelijk vindt de overheid het moeilijk zich te verplaatsen in de burger bij het overbrengen van een besluit”, constateert Aarts. „Mensen beoordelen beleid niet op de bedoeling van de overheid, maar op wat dit betekent in hún dagelijks leven.”

Ook Aarts begrijpt niet goed waarom de overheid niet lijkt te leren van eerdere onhandige communicatie, zoals de publicatie van het kaartje voor de stikstofaanpak. „Beleid is natuurlijk altijd een ongelooflijk compromis waar al heel veel partijen bij betrokken zijn”, zegt ze zoekend naar een antwoord. „Het zou kunnen dat de betrokkenen bij de uitvoering dan buiten beeld raken.”

Toch blijft de hoogleraar optimistisch en vindt ze dat de overheid „altijd moet blijven proberen” om het vertrouwen van de Albergers terug te winnen. „Al is vooraf luisteren beter dan achteraf repareren.”

Boin is een stuk somberder. Hij verwacht dat repareren niet zomaar zal gaan, spreekt over een „serieus probleem” en „fundamentele fouten.” Het vertrouwen in instituties als de rechtspraak en politie is volgens hem gelijk gebleven, terwijl dat in de nationale politiek alleen maar keldert. Het vertrouwen daalt volgens hem „door de aanpak van de botte bijl, zoals je ook zag bij de corona- en stikstofcrisis. Zo raak je in een vicieuze cirkel die bij elk incident harder gaat draaien.”

Hij legt uit: „De overheid faalt heel opzichtig op momenten die ertoe doen, waardoor het vertrouwen nóg verder daalt. Ik zie geen zelfreflectie, en als de overheid al zegt: We hadden het anders moeten doen, dan gebeurt dat niet. En dus zul je bij elke volgende crisis bij voorbaat minder steun genieten. Gevaarlijk, want een crisis kun je alleen oplossen als mensen meedoen.”

Einddoel

Boin denkt dat de overheid een „symbolisch offer” moet brengen om uit die vicieuze cirkel te breken. Bijvoorbeeld door het stikstofplan helemaal van tafel te halen. „Alleen dan laat het kabinet zien dat het écht wil veranderen. Erken dat het niet goed gaat en dat je daar als overheid een aanzienlijke bijdrage aan hebt geleverd. Bied excuses aan voor de manier van communiceren en begin opnieuw.”

De hoogleraar mist een alomvattende visie over een oplossing van het asielzoekersprobleem. „Laat de overheid uitleggen waar ze terecht wil komen. Dat einddoel moet zo aantrekkelijk zijn, dat mensen pijn voor lief nemen om dat te bereiken. Dat kan, denk bijvoorbeeld aan belasting betalen. Niemand wil dat, tot mensen begrijpen dat we anders geen voorzieningen hebben.”

Bewonersavond

Aarts ziet een oplossing vooral in het eerlijke gesprek aangaan. „Mensen vragen waar hun angsten en zorgen liggen, verkeerde aannames tackelen. Ook verkeerde aannames van de overheid zelf, bijvoorbeeld dat deze inwoners niets willen.” Ze pleit ervoor om samen naar oplossingen te zoeken als burgers bijvoorbeeld aangeven dat ze vrezen voor de veiligheid van hun kinderen of drukte op straat.

Lees ook

Albergen boos: „Azc wordt ons door de strot geduwd”

Nee, dat luisteren moet niet in de vorm van bewonersavonden. „Dan komen meestal alleen de tegenstanders en soms ook mensen uit andere steden die tegen de overheid zijn. Dat geeft een vertekend beeld, en de rest moet ook gehoord worden.” Beter is het volgens de hoogleraar om in kleine groepen met representanten te praten. Een wijkagent kan daarin bijvoorbeeld een rol spelen, omdat die goed weet wat er speelt.

Belediging

Belangrijk vindt ze ook dat de overheid mensen serieus neemt en niet wegzet. „Tijdens de coronacrisis werd bijvoorbeeld vaak gezegd dat jongeren asociaal bezig waren. Dat was voor de meesten niet de realiteit en ze hadden zelf ook allerlei ideeën over hoe ze zich veilig konden gedragen. Die stigmatisering hielp niet, was eigenlijk een grote belediging.”

Mensen zijn volgens Aarts bereid om mee te denken als ze worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid. „Laat gemeenten communiceren: Wij gaan ons steentje bijdragen, en de buren doen dat ook.”