Balkenende karakteriseerde 2004 als een „veelbewogen jaar.” Hij refereerde aan het overlijden van prinses Juliana en prins Bernhard, aan de moord op Theo van Gogh en de strijd tegen het terrorisme en aan de botsingen tussen kabinet en sociale partners. „We hebben een tijd van verwarring achter de rug”, stelde hij vast.

Maar er zijn ook „tekenen van hoop en vertrouwen.” Nederland krijgt weer langzaam „vaste grond onder de voeten.” Economisch gaat het beter en zelfs de moord op Van Gogh heeft een positief gevolg. Een halfjaar geleden had Balkenende af en toe nog moeite om uit te leggen waarom discussiëren over waarden en normen zinvol is, nu is dat voor vrijwel iedereen duidelijk.

„Bij het grootste deel van het volk zie je de vaste overtuiging dat zoiets onacceptabel is”, zei de premier terugblikkend op de periode na de moord. „Het besef leeft in buurten, scholen, moskeeën en kerken dat de democratische rechtsstaat niet iets vanzelfsprekends is, maar dat je ervoor moet opkomen.”

Positief waardeert Balkenende het dat er weer een sociaal akkoord is, dat Nederland binnen de EU als een betrouwbare partner heeft meegewerkt aan het ontstaan van een grondwet en dat het Nederlands EU-voorzitterschap succesvol is verlopen.

Naar buiten toe weigert de premier zich neer te leggen bij het beeld dat Nederland z’n verdraagzaamheid zou hebben verloren. Hij zei op te willen komen voor een „fair beeld van Nederland” als nog steeds een „tolerant land met een open instelling.” Bovendien kan Nederland nog steeds trots zijn op zijn economie, zijn activiteiten op het terrein van de ontwikkelingssamenwerking en de vredesoperaties en zijn goede atlantische betrekkingen.