De voormalige Sovjetrepubliek is rijk aan delfstoffen, vooral gas en olie. De staat keert de inkomsten rijkelijk uit aan de burgers via gratis gas, water en elektriciteit en via subsidies op woningen, brood en openbaar vervoer. Benzine gaat voor weggeefprijzen weg. Een deel van de inkomsten gaat naar een presidentieel fonds, waarvan alleen de president de bestemming kent.

Het lijkt een zorgeloze oliestaat, maar het Turkmeense regime bedreigt volgens critici de toekomst van het land. Zij voorzien milieurampen als gevolg van de uitputting van de watervoorraden en zij vrezen voor de geestelijke gezondheid van de Turkmenen door slecht onderwijs en hun afzondering van de buitenwereld.

Het scheidende parlement riep in 1999 de ex-communistische leider van de republiek uit tot president voor het leven. Deze bizarre, absoluut regerende Leider der Turkmenen, de Turkmenbashi, heet Saparmurad Niyazov.

De beeltenis van Niyazov is overal, van grote standbeelden tot op pakjes yoghurt. Allerlei plaatsen dragen zijn naam. Ook een maand is naar hem genoemd. Twee andere maanden zijn vernoemd naar zijn ouders, die hij jong verloor.

Niyazov werd in 1940 geboren en zijn vader sneuvelde in de oorlog. In 1948 verloor hij zijn moeder en zijn broer bij de verwoestende aardbeving die de hoofdstad Asjchabad verwoestte. Onder de 100.000 doden was de kleine opgeleide elite van de achtergebleven Sovjetrepubliek.

In 1985 maakte de toenmalige Sovjetleider Gorbatsjov hem partijleider in Turkmenistan. Niyazov had, in tegenstelling tot de meeste Turkmenen, geen familie, clan of stam die zijn trouw aan de communisten ondermijnde. Niyazov verzette zich bij de val van de Sovjet-Unie tegen onafhankelijkheid. Pas toen hij ontdekte dat er niets anders opzat, ging hij in 1991 vader des vaderlands spelen.

Daarna steeg Niyazov tot onpeilbare hoogte in de Turkmeense politiek en naar eigen zeggen ook in de Turkmeense filosofie. Hij werd niet slechts vader en leider aller Turkmenen maar werd, zoals het volkslied zegt, ook als schepper van het land onsterfelijk. Niyazovs hoogten brachten hem goddelijke inspiratie. Hij schreef vier jaar lang 500 bladzijden vol, de ”Rukhnama” (het boek van de ziel).

De Rukhnama is volgens de debuterende auteur net zo belangrijk als de koran en de Bijbel. De moefti die teksten van de Rukhmana niet echt geschikt vond voor in een moskee, verdween zoals elke mogelijke criticus in de gevangenis. Niyazov schrijft intussen ook gedichten, die hij bijvoorbeeld voordraagt als hij een minister van Defensie ontslaat.

Niyazovs claims van spirituele grootheid leidden niet tot beter onderwijs. Waarnemers vrezen dat de jongeren al zijn gehersenspoeld en steeds slechter onderwijs genieten. De duur van de schoolopleiding is inmiddels verkort van elf naar negen jaren en hoger onderwijs duurt nog slechts twee jaar. Kinderen vanaf 10 jaar helpen bovendien van september tot november met de katoenoogst.

Jonge Turkmenen kennen enkel het land van Turkmenbashi en citeren de Rukhnama. Het regime doet er alles aan om de bevolking te isoleren in Niyazovs wereld. Reizen, zelfs binnen Turkmenistan, is aan beperkingen en toezicht onderhevig. Voor een huwelijk met een buitenlander dient de buitenlandse partner om te beginnen 50.000 dollar te storten. Turkmenen die het buitenland kennen of die elders in de voormalige Sovjet-Unie zijn opgeroeid, hebben het moeilijk. Het regime heeft bijvoorbeeld alle diploma’s die voor 1993 buiten het land zijn behaald, plotseling ongeldig verklaard. Dat leidde tot een golf van ontslagen onder goed opgeleiden.

In februari verving de staat eenderde van het verplegend personeel door dienstplichtigen. Zo stopt de staat, die het breed laat hangen, het ene gat met het andere, maar dat weerhoudt Turkmenbashi niet van grote projecten. Hij vond in augustus nog dat kinderen moeten kunnen schaatsen in een ijspaleis in de woestijn. Het leek een zot plan maar een Frans aannemersbedrijf is naar verluidt al met de voorbereidingen begonnen.

De woestijn beslaat 80 procent van het land. Volgens milieuorganisaties zou dat met dit beleid 100 procent gaan worden. Turkmenistan irrigeert kwistig plantages en akkers, maar negeert volgens milieudeskundigen de gevolgen op lange termijn. Tot overmaat van ramp wil Niyazov een kunstmatig meer aanleggen in de Karakumwoestijn. Dat project van 6,5 miljard dollar dreigt dan waterreserves van heel het land weg te zuigen. Het kan rampzalige gevolgen hebben in de toekomst, maar daarover stemmen de Turkmenen zondag niet. Ze kiezen de vijftig geselecteerde afgevaardigden die vrijwel nergens zeggenschap over hebben.