Soares loopt op de video levensecht door een erehaag van familie, vrienden en bekenden. De documentaire Spreek! Nu! (WNL) zond de video van de politie op zondag voor het eerst uit. De vraag dringt zich op: gaat het coldcaseteam van de politie hiermee niet een ethische grens over?

Het valt ergens wel te begrijpen dat de politie het ongebruikelijke element van deepfake-video inzet om de dader te achterhalen. Veel meer aanknopingspunten om de dader te achterhalen, heeft de politie niet. Sporenonderzoek op de plaats delict, getuigenonderzoek, posters in bushokjes, oproepen via Opsporing Verzocht: al die mogelijkheden zijn uitgeput. En reconstructie van het gezicht van de dader is niet mogelijk.

Met de deepfake doet het team een uiterste poging om de coldcase van Soares vlot te trekken. De politie noemt het een „wereldprimeur in de opsporing.” Met een beroep op medeleven probeert ze het gevoel van de betrokkenen te raken. Die worden daardoor mogelijk innerlijk gedrongen om zich te melden.

Feit is echter dat Soares niet meer leeft. Mag zo iemand digitaal tot leven worden gewekt? Het antwoord daarop hangt af van de ethische standaard die wordt gehanteerd.

Bedenkelijk

Aan deepfake kleeft een bedenkelijk imago van leugen en bedrog. Met kunstmatige intelligentie is het eenvoudig om bekende personen in diskrediet te brengen. Bijvoorbeeld door hun hoofd te plakken in pornofilms. En wie herinnert zich niet de ophef vorig jaar toen bekend werd dat Nederlandse Tweede Kamerleden geen Teamsgesprek hadden met de Russische oppositieleider Aleksj Navalny, maar met een acteur in dienst van het Kremlin? In deepfakes kunnen kwaadwillenden iemand alles laten zeggen wat ze maar willen.

Zulke deepfakes zijn duidelijk in tegenspraak met het negende gebod: „Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste.” Voor de gemiddelde leek is immers onmogelijk te achterhalen of met de echte persoon gesproken is of niet. Echt is nauwelijks meer van nep te onderscheiden.

In het ergste geval kunnen deepfakes een ”infocalyps” veroorzaken: een toestand waarin de verwarring compleet is, omdat mensen niet meer kunnen geloven wat ze zien. Henry Ajder, deepfake-onderzoeker bij start-up Deeptrace, maakt zich daarover grote zorgen. „De dag dat niemand nog onderscheid kan maken, zitten we pas echt diep in de problemen.”

Fantasie

De deepfake die de politie heeft gemaakt van Soares is een geval apart. Iedereen begrijpt dat Soares de oproep aan zijn moordenaar om zich te melden onmogelijk zelf kan hebben uitgesproken. Het zijn grote woorden om dan te spreken van leugen en bedrog. Zoals in elke deepfake is er sprake van desinformatie, maar die valt in dit geval meer in de categorie fantasie of fictie.

Toch blijft de vraag klemmen: mag een dode met digitale technieken bedrieglijk echt tot leven worden gewekt? Mag zijn stem digitaal worden nagedaan? Soares leeft immers niet meer.

De politie worstelde daar zelf ook mee. Ze stelde de vraag aan de ouders van Soares. „Mogen we je overleden zoon en broertje weer tot leven wekken?”, zei Elianne Mastwijk, woordvoerder bij de politie Rotterdam, op de NOS. Het coldcaseteam had immers iets nieuws nodig om de zaak weer vlot te trekken. Mastwijk: „Het tot leven wekken van een overleden jongetje, van wie het leven is blijven stilstaan terwijl de rest verderging; indrukwekkender wordt het niet.”

Is deze aanpak ethisch verantwoord? Voor christenen is de Bijbel gezaghebbend. Die leert dat God iemands lot na het sterven voor eeuwig heeft beslist: een dode kan onmogelijk terugkeren naar het heden. Het is begrijpelijk dat christenen grote bedenkingen hebben bij het digitaal tot leven wekken van een overledene.

Is de publieke opinie gezaghebbend, dan geldt de ethiek van de seculiere meerderheid. En die kan heel pragmatisch zijn, zoals: het doel heiligt de middelen. Misschien is de inzet van deepfake door de politie daarom een signaal dat de kloof tussen de christelijke en de seculiere ethiek zich verbreedt.