Litouwse politicoloog: Geen andere keus dan breuk met Rusland
De oorlog in Oekraïne en de ambitie van president Vladimir Poetin om Russen in buurlanden te beschermen, vervullen de Baltische staten met grote zorg. „We staan hoog op de propaganda-agenda van Poetin.”
Het centrum van Vilnius doet nauwelijks vermoeden dat Litouwen tot begin jaren 90 deel van de Sovjet-Unie uitmaakte. Vooral de zakenwijk doet niet onder voor een gemiddelde West-Europese hoofdstad. Moderne kantoorgebouwen rijzen op aan de oever van de rivier de Neris. Betonmolens en torenkranen draaien overuren om nog meer kolossen van glas en staal aan de skyline toe te voegen.
Slechts aan de randen van de stad vertellen sombere betonnen woonblokken het verhaal van de communistische overheersing. De Litouwers zelf worden liever aan hun vroegere geschiedenis herinnerd: de gloriedagen van het Litouwse Rijk en het Gemenebest met Polen, dat zich ooit uitstrekte van de Baltische tot aan de Zwarte Zee. Wie in de oude stad van Vilnius rondloopt, kan niet om die periode (circa 1240-1795) heen.
Sinds 2004 is Litouwen lid van de Europese Unie. In datzelfde jaar voegde het land zich bij de NAVO. Betalen met de euro is inmiddels gemeengoed. Maar hoe zit het met de Litouwse identiteit, na al deze wisselende invloedssferen?
„Daar zijn al veel boeken over vol geschreven”, lacht Violeta Davoliute, verbonden aan het Instituut voor internationale betrekkingen en politieke wetenschappen van de universiteit van Vilnius. Ze publiceerde er zelf een lijvig werk over: ”The Making and Breaking of Soviet Lithuania”.
„Kort gezegd: Litouwers hebben een nationale identiteit die anders is dan die van de meeste andere Europese landen. Die is enerzijds gegrond op een gemeenschappelijke taal, gedeelde waarden en een gezamenlijke geschiedenis, zoals in andere staten. Onder het communisme is echter geprobeerd een nieuwe nationale identiteit te creëren. Dat heeft tot een interne ‘botsing’ in ons collectief bewustzijn geleid: een strijd tussen nationalisme en de Sovjet-invloed. Tegelijkertijd hebben wij altijd open gestaan voor individuen die zich identificeren met uiteenlopende etnische groepen: Joden, Roma, Russen, Oekraïners, Wit-Russen, Italianen.”
Litouwen is lid van de NAVO. Waarom vreest de bevolking dan toch voor een Russische inval?
„Ondanks waarschuwingen van onder andere de Verenigde Staten, geloofden maar weinig mensen dat Rusland Oekraïne zou binnenvallen. Het lijkt erop dat zelfs hooggeplaatste Russen erdoor werden verrast. De Russische president Vladimir Poetin heeft laten zien dat hij bereid is geweld te gebruiken om zijn krankzinnige politieke agenda en grillen door te zetten, ondanks de risico’s en kosten voor zijn eigen land.
Bovendien, zelfs als Rusland militair is verzwakt en NAVO-strijdkrachten niet in een conventionele oorlog kan verslaan, kan het nog altijd een puinhoop aanrichten door cyberaanvallen, het aanstichten van politiek geweld, terrorisme, of aanvallen met chemische of nucleaire wapens.
De Baltische staten staan hoog op de propaganda-agenda van Poetin. Hij en zijn aanhangers vinden dat deze landen tot de Russische invloedssfeer behoren. In de weken die aan de Russische invasie van Oekraïne voorafgingen, eiste Moskou dat de NAVO terug zou gaan naar de omvang van 1997. Dat zou de Baltische staten uitsluiten. De VS hebben vele malen aangegeven dat als Poetin niet wordt gestopt, hij kan besluiten om de oostelijke gebieden van de NAVO te bedreigen. Dus het is heel vanzelfsprekend dat mensen in Litouwen bezorgd zijn.”
Welke effect heeft de oorlog in Oekraïne op de Litouwse samenleving?
„Je moet je realiseren dat de oorlog in Oekraïne al in 2014 is begonnen. Ook de Russische militaire actie tegen Georgië in 2008 had een sterk effect op de bevolking hier. Ik denk dat het heel duidelijk is dat die voorbeelden van Russische agressie de Litouwers zeer gevoelig hebben gemaakt voor zaken die de nationale veiligheid aangaan. Sommigen vinden dat Litouwen zelf een sterker nationaal veiligheidsbeleid moet ontwikkelen; anderen bepleiten juist een intensivering van de multilaterale samenwerking via de EU en de NAVO.
Ik denk dat combinatie van deze twee benaderingen de afgelopen tijd positief heeft uitgewerkt. De specifieke zorgen van staten in de ‘frontlinie’, zoals Litouwen, Letland, Estland, Polen en Roemenië, hebben een groeiende invloed gehad op de manier waarop de EU en de NAVO met deze problematiek omgaan.
Met de Russische invasie van Oekraïne zien we nu dat ook landen als Duitsland en Frankrijk meer oog hebben voor de Baltische zienswijze met betrekking tot de Russische dreiging.”
Kan Litouwen zonder Rusland?
„Op handelsgebied heeft Litouwen zich al langere tijd van Rusland afgewend. We zijn op sommige terreinen nog sterk afhankelijk, bijvoorbeeld van Russische olie. Maar we hebben geen andere keus dan een volledige breuk met Moskou. Het is niet eens een keus, het is noodzaak. Niet alleen voor Litouwen, maar voor Europa als geheel.
Onder het huidige leiderschap is Rusland een extreem gevaarlijk land. Het heeft een duidelijke en consequente intentie laten zien om niet alleen buurlanden te destabiliseren, maar ook heel Europa – en zelfs daarbuiten.”