In korte tijd vielen er heel wat keuzes binnen de kerk, voorjaar 2020. Door de coronacrisis moesten kerken aanpassen en improviseren. Sommige wijzigingen vonden massaal plaats: zo verdwenen rondgaande collectezakken vrijwel overal. Andere keuzes, zoals rond het heilig avondmaal, vielen veel diverser.

De vraag is welke van deze veranderingen blijvend zijn. Zo zal de collectezak in heel wat gemeenten op termijn de rentree weer maken; het ontbreken van een zichtbare inzameling in de eredienst wordt als gemis ervaren. Maar de crisis zal ook blijvende effecten hebben, in aanpassingen die niet meer worden teruggedraaid.

Bijna twee op de vijf lezers van het Reformatorisch Dagblad (RD) verwachten dat de kerk door de crisis blijvend zal veranderen (zie grafiek 1). Een kwart verwacht juist geen blijvende wijzigingen, zo blijkt uit de antwoorden op vragenlijsten die het RD verstuurde onder ruim 1600 lezers en 250 kerkenraden. Daarbij is een van de meest in het oog springende thema’s waar wijzigingen plaatsvonden het uitzenden van de erediensten.

Beeld

Die manier van uitzenden is veranderd, zeiden zeker vier van de vijf kerkenraden begin 2020, net aan het begin van de crisis. Nu, twee jaar later, verwacht een kwart dat na de crisis de wijze van uitzenden weer zal veranderen. Tussen 80 en 25 procent zit nogal wat ruimte: dat zal ongeveer de groep gemeenten zijn waarbij de crisis voor een blijvende verandering zorgde.

Meestal betrof dit de overstap naar een uitzending met beeld (zie grafiek 2), de keuze voor een nieuw uitzendplatform of het openbaar maken van uitzendingen. Daarbij is ook flink geïnvesteerd: twee op de drie kerkenraden tastten in de buidel naar aanleiding van de crisis. Meestal ging het om de aanschaf van een camerasysteem of betaalde aansluiting bij een platform. Diverse scriba’s noemen investeringen van duizenden euro’s.

Positiever

Dat zulke veranderingen veelal blijvend zijn, heeft deels te maken met een ander zicht op uitzendingen. Bijna de helft van de lezers (45 procent) zegt door de crisis hierover anders te zijn gaan denken, begin 2020 was dit nog 35 procent. Meestal geeft men hierbij aan positiever tegenover (beeld)uitzendingen te staan. Veel respondenten schrijven dat men zich nu beter kan inleven in degenen die ook buiten de crisis om nooit naar de kerk kunnen gaan, zoals ouderen of chronisch zieken. Een kleine groep lezers ging juist negatiever denken over uitzendingen, met name omdat zij vrezen dat mensen hierdoor eerder losraken van de kerk.

Bij het kwart kerkenraden dat verwacht na de crisis weer terug te gaan naar de oude situatie, verdwijnt veelal het beeld weer of is de uitzending weer alleen beschikbaar met inlogcode. In de reacties vanuit deze kerkenraden klinkt met name door dat de huidige situatie een „noodoplossing” betrof. Daarbij leven zorgen over het verlagen van de drempel om thuis mee te luisteren, online gaan op zondag en het stimuleren van ‘consumentisme’ in het meeluistergedrag.

Andere gemeente

Ongeveer één op de vijf RD-lezers volgde in januari op zondag online een dienst van een andere gemeente. Meestal, in 80 procent van de gevallen, gebeurt dit naast de diensten van de eigen gemeente.

Maar nog op een andere manier is een effect zichtbaar van de veranderingen in kerkuitzendingen: door het meeluisteren van rand- of buitenkerkelijken. Dat gebeurt dan wellicht niet op grote schaal, maar tegelijk geeft zo’n 30 procent van de kerkenraden aan hierover signalen te hebben gekregen tijdens de crisis. „Er kijken gemeenteleden die nooit in de kerk komen, horen we bij pastorale bezoeken”, aldus een scriba. Een andere noemt het voorbeeld van een onkerkelijke kleinzoon die zijn opa helpt met inschakelen van de uitzending, om vervolgens elke zondagochtend mee te kijken. En in een Zeeuwse gereformeerde gemeente is een buitenkerkelijke door de uitzendingen betrokken geraakt bij de gemeente, geeft een scriba aan.