Grafiet is koolstof. Hetzelfde spul zit bijvoorbeeld in potloden. Uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bleek in 2019 echter dat de stofwolken helemaal niet zo onschuldig waren. Het stof bleek hoeveelheden lood, mangaan en vanadium te bevatten, waar vooral jonge kinderen volgens de onderzoekers niet aan blootgesteld moeten worden.

De stofwolken kwamen herhaaldelijk vrij bij het verwerken van een restproduct van de staalproductie, dat slak heet. Dat werd bij Harsco uit ketels gekiept. Sinds 2020 gebeurt dit in een nieuwe fabriekshal, die werd gebouwd om de overlast tegen te gaan. De overtredingen op het terrein in Velsen-Noord waarvoor het OM Harsco vervolgt, vonden plaats in 2018 en 2019. Het gaat concreet om het „niet voorkomen van explosies” bij het gieten van de slakken. Die explosies veroorzaakten de stofoverlast. Ook heeft het bedrijf volgens justitie de regels overtreden door niet direct bij de omgevingsdienst melding te maken van een incident met een steekvlam.

De staalproductie in de IJmond ligt al langer onder vuur. Tegen Tata Steel zelf lopen diverse juridische procedures. Het Openbaar Ministerie liet woensdag nog weten een strafrechtelijk onderzoek te beginnen naar „het opzettelijk en wederrechtelijk in de bodem, lucht of oppervlaktewater brengen van gevaarlijke stoffen”, met een „gevaar voor de openbare gezondheid” als mogelijk gevolg. Honderden omwonenden die Tata Steel het veroorzaken van gezondheidsschade verwijten hadden aangifte gedaan. Milieuorganisatie MOB roert zich ook en wil proberen de vergunning van Tata ongeldig te laten verklaren.

Het staalbedrijf heeft herhaaldelijk beterschap beloofd en hoopt de komende jaren een grote verduurzamingsslag te maken. Uiteindelijk wil Tata op een veel schonere manier staal gaan produceren; niet meer met steenkool als energiebron, maar met behulp van waterstof. In hoeverre dat gaat lukken, zal onder meer afhangen van overheidssteun.