In de tweede helft van de jaren negentig was onder de Nederlandse consumenten sprake van een uitbundige stemming. Het geld vloeide rijkelijk en grote uitgaven werden tijdens de internethype in groten getale gedaan. Van die feestelijke stemming is nu weinig meer te merken. De consumentenbestedingen zijn dit jaar nauwelijks gegroeid. In vergelijking met vorig jaar is de situatie weliswaar verbeterd, maar het houdt nog niet over.

De dure euro wordt gezien als hinderpaal voor het herstel van de Europese economie, die achterblijft bij die van de Verenigde Staten. Waar het gaat om de export klopt dat ook. Bedrijven die naar de VS exporteren, krijgen minder euro’s terug voor hun dollars. Dat zet de winst onder druk en heeft ook een negatief effect op de werkgelegenheid.

Voor de consumentenuitgaven zou de dure euro perspectieven kunnen bieden. Producten uit dollarlanden worden goedkoper en dat betekent een geringere prijsstijging. In oktober bedroeg de inflatie in Nederland 1,4 procent ten opzichte van de dezelfde maand van 2003. Dat percentage is erg laag, zeker als de prijsstijging van de olie in acht wordt genomen.

Toch houden de Nederlanders de hand op de knip. „Ze zijn niet vooruit te branden", zegt econoom Michiel Vergeer van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Hij brengt de Nederlandse zuinigheid onder meer in verband met de geringe koopkrachtstijging. Het gemiddelde loon is nu ongeveer 1 procent hoger dan een jaar geleden.

Door de lage inflatie blijft de schade van de kleine loonstijging nog beperkt, maar het vormt zeker geen stimulans om even flink uit te pakken. Daarnaast speelt de factor onzekerheid mee. „Door de zwakke economie is men bang zijn baan te verliezen en daarom bewaart men liever een appeltje voor de dorst", aldus Vergeer.

De onzekerheid hangt wel weer direct samen met de dure euro. Die tast de Nederlandse concurrentiepositie aan. De kans dat als gevolg daarvan banen verdwijnen, is groot. Dat heeft op zijn beurt weer een remmend effect op de loonstijging, waardoor de consumentenuitgaven weer onder druk komen te staan.

De Nederlandse consumentenuitgaven dragen voor ongeveer eenderde bij aan de economie. Dat is weliswaar een stuk minder dan in de Verenigde Staten (waar het ongeveer twee keer zoveel is), maar het is nog steeds aanzienlijk. De export is ook goed voor ongeveer eenderde, de rest komt van de overheidsuitgaven en investeringen (van zowel bedrijven als overheid).

Om de economie weer op stoom te krijgen is een koersdaling van de euro van groot belang. Daar ziet het nu nog niet naar uit. Dinsdag bereikte de Europese munt een recordstand van 1,3469 dollar. Het record kwam een dag nadat de Europese ministers van Financiën de VS hadden gevraagd iets te doen aan de dalende dollar, die de koers van de euro opdrijft.

De koersdaling van de dollar is een gevolg van de enorme tekorten in de VS. Zowel de Amerikaanse begroting als de lopende rekening staat flink uit het lood. In de jaren negentig bewezen de Verenigde Staten dat ze in staat zijn om grote begrotingstekorten weg te werken. Onder president Clinton werd het begrotingstekort zelfs omgebogen in een overschot.

CBS–econoom Vergeer sluit niet uit dat de VS opnieuw laten zien over voldoende veerkracht te beschikken. De Amerikaanse economie is groot en de Amerikanen zijn van alle markten thuis: van cola tot computers. Anders dan landen die het van één product (zoals koffie of koper) moeten hebben, moet de Amerikaanse economie in staat worden geacht zichzelf weer op orde te krijgen. Volgens Vergeer kan dat redelijk snel gebeuren.

„Een omslag kan onverwacht snel gaan. Vergelijk het maar met de euro. Die begon in 1999 ook met een forse koersdaling, terwijl de munt nu record na record breekt."