Dat omikron minder ernstige klachten geeft dan de eerdere varianten, bleek eind vorig jaar al uit Zuid-Afrika. „Misschien is omikron uiteindelijk wel een zegen”, zei Hugo Tempelman, een arts die werkzaam is in het land, halverwege december tegen het AD.

„Het is duidelijk dat een besmetting met omikron minder vaak tot een ziekenhuisopname leidt”, stelt prof. Marc Bonten, lid van het Outbreak Management Team (OMT) en medisch microbioloog aan het UMC Utrecht. „Hoewel het aantal opnames kan tegenvallen als straks veel mensen uit de risicogroepen besmet raken. Daar maken we ons wel zorgen over.”

Het OMT verwacht een golf van opnames in de ziekenhuizen die de deltapiek van eind december zal evenaren, zo valt te lezen in haar jongste advies van 21 januari. Er zullen dan naar verwachting zo’n 4000 tot 4500 coronapatiënten in het ziekenhuis liggen, waarvan 700 tot 800 op de intensive care.

Heftig

Prof. Bert Niesters, viroloog aan het UMCG, denkt dat ziekenhuizen de situatie wel aankunnen. Hij is vooral bezorgd over de maatschappelijke ontwrichting die corona kan veroorzaken als honderdduizenden mensen in isolatie of quarantaine zitten. Op dit moment zitten al bijna een half miljoen mensen thuis, zei minister Ernst Kuipers dinsdag.

„We gaan twee heftige maanden tegemoet”, vreest Niesters. „Het ziekteverzuim is hoog in ziekenhuizen en daarbuiten: bij huisartsen, mantelzorgers, bedrijven, het openbaar vervoer, gemeentelijke diensten. Door logistieke problemen kan de bevoorrading van supermarkten in het gedrang komen.”

„De coronacrisis is zeker nog niet voorbij”, vindt ook Bonten. „We hebben nog nooit zoveel infecties gehad als nu.”

Toch pleit Niesters niet voor strengere maatregelen. „Ik denk dat we de tijdelijke ontwrichting van de maatschappij voor lief moeten nemen. De overheid zal pas ingrijpen als de ziekenhuizen in de problemen komen.”

Het OMT adviseerde het kabinet in haar jongste advies de horeca en cultuursector om 20.00 uur te sluiten. De regering besloot anders: zaken mogen tot 22.00 openblijven. Onverstandig? „Ik begrijp haar keuze, hoewel ze daarmee een extra risico op overbelasting van de zorg neemt”, zegt OMT-lid Bonten. „Het land staat in brand. Het kabinet moet alle belangen meewegen, terwijl wij als OMT vooral gericht zijn op het medisch-epidemiologische aspect.”

Ondanks torenhoge besmettingscijfers –donderdag noteerde het RIVM bijna 65.000 besmettingen– is er nog geen toename te zien van het aantal ziekenhuis- en ic-opnames. „Onduidelijk is of dat met de mildheid van omikron te maken heeft of met de opgebouwde immuniteit in de bevolking”, zegt Bonten. „Ik heb nog geen goede data gezien die deze twee factoren uit elkaar trekken. Het zal een combinatie zijn, vermoed ik.”

Biblebelt

Hoeven ongevaccineerden zich minder zorgen te maken om omikron dan om delta? „Daar begint het langzaamaan op te lijken”, bevestigt het OMT-lid. „Als omikron net zo ziekmakend was als delta, zouden we met de huidige besmettingscijfers meer ongevaccineerden in het ziekenhuis verwachten. Maar dat zien we nog niet.”

De Biblebelt en achterstandswijken in grote steden staan bekend om hun lage vaccinatiegraad. Of Bonten problemen voorziet? „Je zult daar geregeld lokale uitbraken krijgen. Ik verwacht niet dat die landelijk de ziekenhuiszorg onder druk zullen zetten. Door deze uitbraken bouwt een gemeenschap immuniteit op, net als bij vaccinatie, maar met meer bijwerkingen. Over een tijdje is iedereen met het virus in aanraking gekomen of gevaccineerd, en lost het probleem zich vanzelf op.”

Als de vaccinatiegraad in heel Nederland nog steeds laag was, zou de huidige situatie een ramp zijn, denkt Bonten. „Dan hadden we tijdens de deltagolf al fors in de problemen gezeten.”

Massavaccinatie betekent niet het einde van de pandemie, nuanceert viroloog Niesters. Hij wijst erop dat de coronavaccins nog zijn gericht op de oorspronkelijke Wuhanvariant. „Het liefst zouden we iedereen tegen omikron boosteren.” De boosterprik heeft volgens hem daardoor een beperkte houdbaarheidsdatum. „Na tien weken neemt de effectiviteit van de boosterprik tegen een besmetting flink af, weten we uit Britse data. Ook de bescherming tegen ziekenhuisopname neemt na die tijd af. Het vaccin tegen griep werkt ook maar zo’n drie of vier maanden. Het is bijna vechten tegen de bierkaai.”

Of de Groningse viroloog bang is voor nieuwe varianten? „Nee. Angst is een slechte raadgever. Wel houden we het virus goed in de gaten.”

In steeds meer landen duikt een subvariant van omikron op, genaamd BA.2. In Denemarken is deze versie inmiddels verantwoordelijk voor de helft van de besmettingen. Is dat nog reden tot zorg? Nee, vindt Niesters. „Virussen veranderen continu, dat hoeft ons niet te verrassen. BA.2 lijkt iets besmettelijker maar niet ziekmakender te zijn dan zijn broertje, BA.1.”

Leren leven

Landen als Denemarken, Engeland en Ierland laten vrijwel alle coronamaatregelen vallen. „Nu omikron op z’n retour is, moeten we leren leven met Covid, want het gaat nooit meer weg”, stelde de Britse minister van Volksgezondheid Sajid Javid afgelopen week. „We nemen afscheid van de beperkingen en verwelkomen het leven zoals we dat vóór corona kenden”, verklaarde de Deense premier Mette Frederiksen. „Covid-19 is niet langer een gevaar voor de gemeenschap”, aldus een persbericht van het Deense ministerie van Volksgezondheid.

Is corona een endemisch virus aan het worden, vergelijkbaar met de griep? „We hopen inderdaad dat omikron zich als de jaarlijkse griep gaat gedragen”, zegt Bonten. „De wens is de vader van de gedachte. Op dit moment is omikron echter nog niet vergelijkbaar met influenza. Corona is veel gevaarlijker.”

Wanneer corona qua ziekmakendheid overeen zal komen met de jaarlijkse griep, durft Bonten niet te zeggen. „Als er geen nieuwe variant meer opduikt, zou je na deze golf een vorm van immuniteit in de bevolking verwachten die ook tegen toekomstige coronagolven beschermt.”

Er zijn echter nog een paar onzekerheden, benadrukt Bonten. „Zo weten we niet hoelang de bescherming van vaccinatie of een doorgemaakte infectie duurt. Stel dat je een jaar na een infectie weer volledig vatbaar bent, dan moet je elk jaar opnieuw weerstand opbouwen.” Hoe realistisch is dat scenario? „Dat is niet zo waarschijnlijk inderdaad. We verwachten dat de bescherming tegen een infectie afneemt, maar tegen ernstige complicaties redelijk overeind blijft, dankzij de geheugencellen van het immuunsysteem.”

Niesters denkt dat corona na de volgende winter endemisch kan worden, waarbij niet langer krachtige maatregelen nodig zijn om ontwrichting van de maatschappij te voorkomen. „Over een paar jaar is het verkoudheidscoronavirus nummer vijf. Wel verwacht ik dat de risicogroepen jaarlijks een coronaprik kunnen krijgen, net als bij de griep. Waarbij corona in het najaar de kop opsteekt en influenza in de winter.”