Het onafhankelijke radio- en tv-station Kanal 5 is gehuisvest in een grauwbetonnen flatgebouw op een industriepark langs de Dnjepr-rivier. De appartementblokken op het terrein zijn zo mogelijk nog somberder en roepen geen enkele associatie op met de glitter van de moderne media. De verdieping waarop Kanal 5 is gehuisvest, ziet er echter modern en goed onderhouden uit.

Kanal 5 is op dit moment de zender waarover iedereen spreekt. Het afgelopen jaar deed de regering van premier Viktor Janoekovitsj diverse pogingen het station de mond te snoeren, maar tevergeefs.

Vorige week nog noemde de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) Kanal 5 nog in een persbericht als voorbeeld van een Oekraïens medium dat werd geïntimideerd. De OVSE sprak verder schande van het feit dat de politie op 28 november 35.000 exemplaren van de krant Tviy Vybir in beslag had genomen. En in de verkiezingscampagne hadden veel media zichzelf al op voorhand beperkt tot het eenzijdig geven van informatie over regeringskandidaat Janoekovitsj.

„Wij zijn onafhankelijk en behoren niet tot enige politieke structuur in Oekraïne”, zegt woordvoerster Alona Matuzko van Kanal 5 zelfverzekerd. Ze geeft toe dat de hele verdieping van het tv-station vol hangt met oranje linten en vlaggen met ”TAK” (”ja”) voor Joesjtsjenko, de oppositieleider die zich binnenkort opnieuw in verkiezingen mag bewijzen.

Matuzko draagt zelf ook een oranje band, geeft ze steels glimlachend toe. „Maar deze steun is op geen enkele wijze terug te vinden in onze nieuwsprogramma’s. Al het oranje dat we de afgelopen weken hebben gezien, is een uitdrukking van de eenheid van de Oekraïense natie. Ons doel is niets meer en niets minder dan objectieve en gebalanceerde informatie brengen. In al onze programma’s zie je zowel iemand van de regering als van de oppositie.”

In het afgelopen jaar leek het er vaak op dat Kanal 5 de dag van de verkiezingen niet zou halen, laat staan dat het station de weken na de verkiezingen 24 per uur per dag aan de ontstane politieke crisis zou besteden. „Het begon vorig jaar met moeilijkheden rond onze uitzendvergunning. Zonder enige reden werd die aanvankelijk niet verlengd. Afgelopen juni zegde onze kabelmaatschappij de voorzieningen op, zodat we in sommige delen van het land niet meer konden worden ontvangen.

Vooral in het oosten, waar de steun voor de regering-Janoekovitsj heel sterk was, hadden we problemen. We hebben bij alle instanties, tot de premier en de president toe, aan de bel getrokken, maar kregen nergens antwoord.”

De gebeurtenissen volgden kort op een vernieuwing van de nieuwsprogramma’s, vertelt Matuzko. „We brengen sinds mei elk uur een nieuwsprogramma. Blijkbaar bevatten onze overzichten veel informatie die de regering niet aanstaat.”

Nog maar zes weken geleden, half oktober, was de regering van plan Kanal 5 het nekschot te geven. „De vergunningen voor de hoofdstad Kiev werden ingetrokken en onze bankrekeningen werden geblokkeerd. Het leek erop dat we niets konden doen. Toen hebben we in onze studio een persconferentie georganiseerd die rechtstreeks werd uitgezonden. Daarin kondigden we aan dat we in hongerstaking zouden gaan als voor 25 oktober het probleem niet zou zijn opgelost. Op die manier kregen we binnen- en buitenlandse belangstelling voor onze zaak.”

Uiteindelijk duurde de hongerstaking maar drie dagen, aldus Matuzko. „Officieel is nooit aangegeven dat we weer mogen meedoen, maar de beperkingen zijn wel opgeheven. We hebben geëist dat premier Janoekovitsj ons zijn excuus zou aanbieden. In een telefoongesprek heeft hij inderdaad gezegd dat het niet correct was dat we werden gedwarsboomd. Maar tot de politieke doorbraak van afgelopen vrijdag is het voorgekomen dat onze mensen werden geweerd bij persconferenties. En in het oosten van het land zijn de problemen nog steeds niet opgelost.”

Volgens adjunct-hoofdredacteur Paul Miazga van het Engelstalige weekblad Kyiv Post is intimidatie van de pers vanuit de regering heel normaal in Oekraïne. „In de afgelopen jaren zijn zomaar drie hoofdredacteuren van kranten bij geheimzinnige ongevallen om het leven gekomen. Verder komt het veel voor dat journalisten geld toegeschoven krijgen om bepaalde feiten niet te melden. Journalisten mogen hier met een inkomen van 250 dollar per maand al heel blij zijn, dus zulke aanbiedingen werken meestal goed. Ook moet je er rekening mee houden dat in dit voormalige Sovjetland geen traditie van een vrije pers bestaat”, aldus Miazga, die zelf van Canadese geboorte is.

De Kyiv Post zelf heeft nooit problemen gehad. „Wij zijn maar een kleine krant met een oplage van 25.000, die nauwelijks buiten Kiev wordt gelezen. De helft van onze lezers zijn buitenlanders en de Oekraïense lezers zijn meestal hoger opgeleide mensen die meer bronnen tot hun beschikking hebben. Wij zijn blijkbaar niet gevaarlijk genoeg voor de regering.”

De overwinning van Kanal 5 heeft ook effect op de journalistieke aanpak van andere media, zoals de staatstelevisie, vertelt woordvoerster Matuzko. „Enkele tv-stations die eerder alleen maar het perspectief van de regering gaven, proberen nu ook gebalanceerde informatie te geven. Dat heeft echter tot gevolg gehad dat ons marktaandeel de laatste weken is gedaald, omdat het publiek nu ook bij andere stations terechtkan voor objectief nieuws.”

Miazga van de Kyiv Post denkt dat de verandering bij de staatstelevisie niet moet worden onderschat. „Grote delen van de Oekraïne bestaan nog uit afgelegen dorpen. Kranten komen daar niet en de mensen zijn al blij als ze een tv kunnen betalen, waarop ze een of twee zenders ontvangen. Het tv-scherm is dan het enige venster dat deze kijkers op hun eigen land hebben.”

De voorlopige overwinning van de oppositie is daarom voor de media belangrijk, meent Miazga. „Media die voorheen alleen het perspectief van Janoekovitsj gaven, kunnen niet meer volhouden dat dit het enige legitieme geluid is. En als de partij van Joesjtsjenko inderdaad aan de macht komt, zal ze vermoedelijk de media niet op dezelfde wijze onder druk zetten als de regering-Janoekovitsj.”