Yoeri Albrecht, de directeur van De Balie, begreep niet „waarom je op de Veluwe wel samen mag komen om een boek van 2000 jaar oud te bespreken, maar in Amsterdam niet samen mag komen om een boek van een maand geleden te bespreken.” Albrecht ging maandag naar de Kamer van Koophandel om de statuten te veranderen. Als mogelijke namen opperde hij ”De kerk der rede” of ”De linkse kerk”.

Opvallend is dat vanaf de eerste periode van de corona-epidemie diverse ‘kerkgenootschappen’ zijn opgericht, juist om gebruik te maken van de vrijheid die kerken hebben om samenkomsten in groepsverband te organiseren. Ze hebben meestal geen binding met een traditionele religie, maar zitten in de hoek van de moderne spiritualiteit. Onder de vlag van deze kerkgenootschappen vinden allerlei activiteiten plaats, bijvoorbeeld meditatieve concerten, dansavonden, lezingen en praatgroepen.

Het Burgerlijk Wetboek kent nauwelijks voorschriften voor de oprichting van kerkgenootschappen. Er is wel een aantal criteria geformuleerd. Zo moet er onder meer sprake zijn van een zekere vorm van organisatie en de groep personen die is aangesloten bij een kerkgenootschap moet een bepaalde „geloofsovertuiging” met elkaar delen en verbonden zijn door „een gemeenschappelijke godsverering.” De Raad van State verwijst naar jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, waarin staat dat geloofsopvattingen bijvoorbeeld een „zeker niveau aan overtuigingskracht, ernst, samenhang en belang bereikt hebben.”

Mr. dr. Teunis van Kooten, gepromoveerd op de positie van het kerkgenootschap binnen de Nederlandse rechtsorde, acht de kans heel klein dat De Balie door de rechter als kerkgenootschap wordt beschouwd. „Nederland kent geen formele erkenningsprocedure van kerkgenootschappen, waardoor vooraf niet juridisch zeker is of werkelijk sprake is van een kerkgenootschap.” Hij ziet parallellen met de rechterlijke uitspraak over de zogenaamde Kerk van het Vliegend Spaghettimonster in 2018. „De rechter merkte de daarin aangehangen opvattingen niet aan als een serieus geloof of godsdienst. Desalniettemin is dit genootschap nog wel ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Die controleert namelijk niet of werkelijk sprake is van een serieuze geloofsgemeenschap. Het kan daarom best zijn dat De Balie ook als kerkgenootschap in het Handelsregister kan worden ingeschreven. En ook die andere organisaties konden zich laten registreren als kerkgenootschap. Een inhoudelijke toets vindt dan niet of nauwelijks plaats.”

Serieus

Het kerkgenootschap is dus bedoeld om juridische ruimte te geven aan groepen gelovigen die een godsdienst belijden in onder meer erediensten. Van Kooten: „Het moet dan gaan om een godsdienst die in het recht serieus wordt genomen. Zoiets blijkt onder meer uit een onderling gedeeld geloof en een samenhangende geloofsleer. Bij De Balie lijkt daarvan geen sprake te zijn: daar staat kennelijk het debat centraal.”

Ook de uitlatingen van haar directeur wijzen erop dat het hem gaat om het debat over de vraag waarom kerken wél en culturele instellingen níet open mogen tijdens de coronacrisis, aldus Van Kooten. „De term ”Linkse kerk” onderstreept dit naar mijn smaak: daarmee wordt doorgaans gedoeld op de opvattingen binnen zogenoemde linkse partijen en organisaties waarvan men eigenlijk niet mag afwijken. Ook de aanleiding voor zijn uitlatingen, namelijk de sluiting van culturele instellingen, is een indicatie dat het hier niet gaat om een godsdienst maar een zoeken naar een mogelijkheid om de wetgeving te ontgaan. Een belangrijk detail: de wettelijke uitzonderingsmogelijkheid geldt voor kerkdiensten en dus niet voor allerhande andere activiteiten die een kerkgenootschap organiseert.”