Een van de laatste oerwouden ter wereld bevindt zich op de Atewa Range, een keten van steile heuvels in het zuiden van Ghana. Hier is al in 1925 een bosreservaat aangewezen, dat in de loop der jaren een wisselende bescherming genoot.

Atewa kent als beste overgebleven hooglandregenwoud in het land een unieke biodiversiteit. In het gebied, dat iets kleiner is dan Ameland, komen meer dan 1100 plantensoorten voor, 26 procent van het totaal in Ghana. Daarnaast is meer dan 30 procent van het aantal vogelsoorten van het land waargenomen in het gebied, en zelfs ruim 77 procent van het aantal dagvlindersoorten.

Onder de soorten bevinden zich tamelijk unieke: meer dan 100 ervan zijn bedreigd. Vier of zelfs vijf soorten leven uitsluitend in dit gebied: een klimplant, twee dagvlinders (Mylothris atewa dankt zelfs zijn naam aan het gebied), een spin en mogelijk een kikker.

Bovendien zijn 5 miljoen Ghanezen afhankelijk van het gebied voor hun drinkwatervoorziening. „Vele gemeenschappen drinken uit de rivieren en beken die ontspringen in de heuvels”, zegt Seth Appiah-Kubi, directeur van de christelijke natuurbeschermingsorganisatie A Rocha Ghana. Het water heeft ook een rol in de drinkwatervoorziening van de hoofdstad Accra, 90 kilometer verderop aan de kust van de Atlantische Oceaan. „Er bestaat voor deze voorzieningen geen alternatief.”

China

De bodem onder het oerwoud bevat echter bauxiet, de grondstof voor aluminium. En zolang mensen in de rijke delen van de wereld om aluminium kozijnen, blikjes en koffiecups vragen, is dat goed geld waard. Al jaren zijn er plannen om ook in Atewa bauxiet te winnen. „Vanaf ongeveer 2013 zijn natuurorganisaties hierover in discussie met de regering,” zegt Jan Kamstra, expert natuurbeheer bij de Nederlandse tak van de International Union for Conservation of Nature (IUCN), ’s werelds grootste samenwerkingsverband van natuurbeschermingsorganisaties.

De IUCN presenteerde in 2016 een rapport waarin de organisatie aantoonde dat de economische waarde van het oerwoud aanzienlijk groter is wanneer het goed beschermd wordt, dan wanneer er bauxiet gewonnen wordt. De toenmalige verantwoordelijke minister in Ghana was hierdoor overtuigd en overwoog het voorstel het bosreservaat de status van Nationaal Park te geven. Kort daarop werden er echter verkiezingen gehouden en trad er een nieuwe regering aan.

Kamstra: „Die leende grote sommen geld van China om de infrastructuur in het land te verbeteren, en zegde toe dat terug te betalen met de opbrengst van bauxiet.” Een ander argument dat naar de bevolking toe wordt gebruikt, is toename van werkgelegenheid. Dat is volgens Kamstra echter slecht 
onderbouwd. „Alleen bij aanleg van de voorzieningen is werkkracht nodig, daarna nauwelijks meer. Het plan om een complete aluminiumindustrie op te zetten is vanwege gebrek aan energiebronnen waarschijnlijk nooit rendabel te maken, dus zal de bauxiet uitgevoerd worden naar China, zoals nu al gebeurt bij een bestaande mijn elders in het land.”

Rechtszaak

Bauxietwinning in Atewa zou schade berokkenen aan de kleinschalige landbouw –met name cacao– aan de randen van het gebied en een einde maken aan de biodiversiteit en de drinkwatervoorziening. Het probleem is dat de delfstof dicht onder de oppervlakte ligt op de heuveltoppen. Dit is niet anders te winnen dan door het bos te kappen, en om dat te bereiken moeten ook de hellingen vrijgemaakt worden. Dit leidt bij regenval tot erosie met als gevolg modderstromen vol giftige aluminiumhoudende grond, die in de beken en rivieren terechtkomt. En dit proces is onomkeerbaar.

Appiah-Kubi: „Is een regenwoud als Atewa eenmaal opengesteld voor zulke activiteiten, dan is terugkeer onmogelijk.” Nu al leiden voorbereidende werkzaamheden en de onzekerheid over de toekomst van het gebied tot een toename van illegale activiteiten en kleinschalige verontreinigingen.

Veel omwonenden protesteren tegen plannen en er zijn petities gestart waarvan sommige reeds zijn ingediend en andere nog open staan voor ondertekening, waaronder die van A Rocha. Verschillende internationale organisaties en vooraanstaande individuele natuurbeschermers hebben de regering van president Nana Akufo-Addo aangeschreven met het verzoek af te zien van de plannen, maar zonder resultaat.

Daarom hebben zeven natuurorganisaties en vier individuen onder leiding van A Rocha Ghana als uiterste middel besloten tot een rechtszaak tegen de regering, om haar te houden aan de verplichtingen die ook Ghana is aangegaan in internationale verdragen voor natuur- en milieubescherming.

IUCN Nederland ondersteunt dit, ook vanwege de investeringen van vele miljoenen euro’s van de Nederlandse regering in watervoorziening in Ghana. Die zouden tenietgedaan worden als de bossen bovenstrooms niet worden beschermd.

De actiegroep heeft een plan opgesteld waarin de waarde van een nationaal park in Atewa duidelijk wordt, alsmede de rampzalige gevolgen van bauxietwinning. Voor dat laatste is overigens een alternatief: de grootste reserves liggen in Tana Ofin, een bosreservaat dat al sterk is aangetast. 
„Dat offeren we dan liever op,” besluit Kamstra. Maar beter is helemaal geen bauxietwinning.

Onverwachte steun

Voor Appiah-Kubi is zijn christelijke overtuiging een belangrijke motivatie voor de bescherming van het Atewawoud. „Zorg voor de schepping is onderdeel van ons geloof. Het zou voor ons, christenen, een enorme reputatieschade betekenen als we zouden toekijken terwijl een natuurbos als Atewa vernietigd wordt.”

Terwijl de voorbereidingen voor de eerste rechtszitting nog in volle gang waren kregen de natuurorganisaties in februari steun vanuit onverwachte hoek. BMW Group, Tetra Pack en Schüco International, lid van het nog jonge Aluminium Stewardship Initiative, hebben hun zorgen geuit over bauxietwinning in het Atewawoud. Zij zeggen deze grondstof niet te accepteren als de winning ervan gepaard gaat met de te verwachten onomkeerbare gevolgen voor de wereldwijde biodiversiteit en de watervoorziening in Ghana.

In april besloot het Key Biodiversity Areas-consortium het Atewawoud bovendien op te nemen in de lijst van natuurgebieden waar soorten met uitsterven worden bedreigd. Dit versterkt de positie van de natuurorganisaties die tegen de voorgenomen mijnbouw protesteren aanzienlijk. „Het gebied is hiermee feitelijk een no-go-area geworden voor projectontwikkelaars en -financierders”, aldus Kamstra.