Spannend schaakspel na vuurwerkvrije EU-top
Teleurstellend was de bijeenkomst van de Europese leiders eind vorige week voor degenen die vuurwerk, escalatie en beschuldigingen over en weer verwachtten. Premier Mark Rutte en zijn collega’s kwamen op de Europese top voor het eerst weer bijeen sinds de explosieve uitspraak van het Poolse hooggerechtshof dat Europees recht niet in alle gevallen boven Pools recht gaat. Hoewel Polen op dit moment niet veel meelevende vrienden heeft binnen de Europese Unie, is er tijdens de top ook geen massale publieke aanval gestart. De-escalatie was het doel.
Dat betekent echter niet dat er in het conflict met Polen over de rechtsstaat even een pauzeknop is ingedrukt. Integendeel, iets meer op de achtergrond is er een spannend schaakspel gaande, met denkbeeldige pionnen, torens, paarden en lopers. De Europese Commissie zit mede namens verschillende Europese lidstaten tegenover Polen en is aan zet.
Ideaal is het tafereel niet, met een mooie term kan de situatie ook wel als zetdwang worden omschreven. De Commissie wilde namelijk helemaal niet in de huidige situatie belanden, maar dit juist allemaal voorkomen. Na de uitspraak in Polen eerder deze maand, kan de Commissie niet anders en wordt zij gedwongen te spelen. Een écht goede zet kan het bestuur in Brussel niet zetten, want de gewenste Europese eenheid en gedeelde normen en waarden staan hoe dan ook bij alle opties onder druk.
De Commissie heeft haar zinnen gezet op een pion: de onthouding van tientallen miljarden euro’s uit het coronaherstelfonds. Maar of ze die echt gaat verzetten? De voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, liet donderdag tijdens een persconferentie weten bereid te zijn om de miljarden binnenkort toch wel uit te keren. Ze verwacht dat de spelers van het bordspel een akkoord kunnen bereiken en dat Polen voorgoed afscheid neemt van zijn nieuwe tuchtcollege voor rechters.
Andere mogelijke zetten van de Commissie zijn complex en hebben net zo goed nadelen. Een van de zetten, de artikel 7-procedure, kan leiden tot schorsing van Polen waardoor het land zijn stem in de Unie kwijtraakt, maar bondgenoten van Polen kunnen die van tafel vegen. Een andere pion, de inbreukprocedure met eventuele financiële sancties als gevolg, kan niet direct maar pas na langere tijd van processen echt worden verzet. Of de tegenpartij, tegen wie op dit moment 146 van zulke procedures lopen, daar echt mee in zijn maag zit, is bovendien maar zeer de vraag.
Velen buigen zich inmiddels over het bord en schreeuwen welke zet de volgende moet zijn. Ook aan de zijkanten van het bord is er genoeg activiteit. Zo schrapte het Europese Netwerk voor Raden van de Rechtspraak ondertussen Polen als lid, omdat het land niet meer voldoet aan eisen als onafhankelijke rechtspraak. Het Europees Hof van Justitie eist een miljoen euro per dag van Polen zolang het tuchtcollege nog bestaat. Het is echter Polen die de hoofdrol speelt in het afleiden van de Commissie. Premier Mateusz Morawiecki waarschuwde maandag zonder pardon voor een „Derde Wereldoorlog.” Het is daarom van belang dat de Commissie tijdens dit schaakspel haar hoofd probeert koel te houden.
