Carbajal is een van de vele Peruaanse vrouwen die in de jaren negentig zijn gesteriliseerd tijdens de regering van Fujimori. In veel gevallen gebeurde dat niet op vrijwillige basis: de slachtoffers werden misleid, voorgelogen, en soms ook mishandeld of bedreigd om zich te laten steriliseren. Daarbij had de meerderheid geen toegang tot zorg na de operatie. Zeker achttien vrouwen overleden kort na de ingreep, als gevolg van complicaties.

Beestachtig

De piek van de gedwongen sterilisaties vond plaats tussen 1996 en 2001, na de invoering van het Programma voor Reproductieve Gezondheid en Gezinsplanning van de regering-Fujimori. Het door Usaid gefinancierde programma zou zijn gericht op het bestrijden van armoede door middel van geboortebeperking. Het initiatief werd toegejuicht door de internationale gemeenschap en feministische organisaties: ook arme vrouwen in de zuidelijke hemisfeer zouden nu toegang krijgen tot anticonceptie.

Maar in de praktijk bleek het programma vooral gericht op het actief terugdringen van het geboortecijfer onder de armste delen van de Peruaanse bevolking. In 2002 concludeerde een onderzoekscommissie van het Peruaanse congres dat de regering op alle niveaus in het Peruaanse zorgsysteem aanstuurde op definitieve anticonceptiemethoden. Zo bestaat er bewijs dat het medisch personeel een bepaald quotum van vrouwen moest steriliseren. Ook achtte ze bewezen dat veel vrouwen zijn gedwongen zich te laten steriliseren.

„De overheid noemde het vrijwillige chirurgische anticonceptie. Maar van vrijwilligheid was weinig sprake”, zegt Maria Esther Mogollón, een Peruaanse activiste en journaliste die de slachtoffers al 25 jaar bijstaat in hun strijd voor gerechtigheid. „Vrouwen werden opgesloten, vastgebonden aan het bed, ontvoerd. Het is onvoorstelbaar welke beestachtige methoden gebruikt zijn om ze te opereren.”

Het beleid was met name gericht op de inheemse bevolkingsgroepen van Peru, zoals de Quechua-gemeenschappen in de Andes, en inheemse volkeren in het regenwoud. Maar ook vrouwen uit de laagste sociaal-economische klassen in de steden, zoals Carbajal, werden gedwongen tot sterilisatie.

Stigma

Hoewel volgens het officiële beleid alleen vrouwen van 25 jaar en ouder gesteriliseerd mochten worden, werden in de praktijk vrouwen van alle leeftijden geopereerd, zegt Mogollón. „Meisjes van 18 en 19 jaar oud die nooit meer kinderen zouden kunnen krijgen, en het andere uiterste, een vrouw van 49 jaar oud, van wie de wond infecteerde en die bijna overleed.”

De gevolgen voor de slachtoffers zijn groot. Niet alleen wegens de ernstige aanslag op hun fysieke en psychische integriteit, maar ook vanwege het stigma dat de vrouwen na de ingreep moesten verdragen. Machismo, overdreven mannelijk gedrag, is wijdverbreid in Peru. Het krijgen van kinderen is een blijk van mannelijkheid, en velen beschouwen het gebruik van anticonceptie als iets voor losbandige vrouwen. Velen geloofden niet dat hun vrouwen waren gedwongen tot sterilisatie, en lieten hen vervolgens alleen met de kinderen achter.

„Toen ik ontwaakte uit de narcose, voelde ik een scherpe pijn in mijn onderbuik”, vertelt Carbajal, in een stadspark in hoofdstad Lima. „Ik tilde het laken op en zag een snee onder mijn navel. Op dat moment kwam mijn echtgenoot binnen. Toen ik hem vertelde wat er gebeurd was, werd hij boos. Hij beschuldigde me ervan me te hebben laten steriliseren zodat ik hem kon bedriegen met andere mannen. Hij vertrok en is nooit meer teruggekomen.”

Pas jaren later zou Carbajal erachter komen dat ze het slachtoffer was geweest van gericht overheidsbeleid voor sterilisaties. Inmiddels is ze voorzitter van de in Lima gevestigde vereniging voor vrouwen die slachtoffer zijn van gedwongen sterilisatie in Lima (AMPAEF), een organisatie die sinds 2004 strijdt voor gerechtigheid voor de slachtoffers.

Carbajal: „Al die jaren dacht ik dat het mijn schuld was geweest. Ik had niet kunnen bedenken dat Fujimori en zijn ministers de schuldigen waren, dat zij deze misdaad tegen de menselijkheid bewust gepland hadden.”

Desondanks kwam het nooit tot een gerechtelijk onderzoek naar de vermeende gedwongen sterilisaties. Tot verontwaardiging en verdriet van de slachtoffers die sinds 1996 strijden voor waarheid en gerechtigheid, werd de zaak keer op keer gearchiveerd door het openbaar ministerie, zonder dat hij ooit voor de rechtbank kwam.

Onzekerheid

Daar komt nu hopelijk verandering in. Het openbaar ministerie heropende de zaak en bracht die dit jaar voor het eerst voor de rechter met het presenteren van 182 bewijzen voor de betrokkenheid van ex-president Fujimori en verschillende ministers bij de gedwongen sterilisaties van 1312 slachtoffers. Ze worden beschuldigd van misdaden tegen „het lichaam, het leven en de gezondheid leidend tot ernstige verwondingen en de dood.”

Fujimori, die momenteel een gevangenisstraf van 25 jaar uitzit voor misdaden tegen de menselijkheid en corruptie tijdens zijn bewind, ontkent dat er sprake is geweest van een gericht overheidsbeleid of dwang. Zijn advocaten dreven tijdens de hoorzittingen de spot met de slachtoffers, die volgens hen een toneelstuk opvoeren.

Nu, na maanden van hoorzittingen, moet de rechter besluiten of het hof een gerechtelijk onderzoek naar de zaak opent. Maar de onzekerheid is groot nu de rechter al maandenlang op zich laat wachten met het nemen van een beslissing, en keer op keer de hoorzittingen uitstelt.

„Het geeft ons hoop dat het openbaar ministerie na zestien jaar van archiveren de zaak eindelijk naar de rechter heeft gebracht”, zegt Mogollón. „Maar we maken ons zorgen over de vertragingsacties van de rechter. We zijn bang dat hij de zaak weer archiveert.”

Ook op politiek niveau bestond er tot nog toe weinig animo om de situatie van de slachtoffers serieus te nemen. „Alle regeringen sinds het aftreden van Fujimori hebben hun handen van de zaak afgetrokken. Los van het gerechtelijke proces had de overheid ervoor moeten zorgen dat deze vrouwen toegang krijgen tot zorg, tot een woning, want vaak wonen ze in schrijnende omstandigheden. Die desinteresse voor de situatie van inheemse vrouwen in rurale gebieden is mensonterend.”

Mogollón: „Er is al 25 jaar voorbijgegaan sinds we onze zoektocht naar gerechtigheid begonnen. Het is een schande dat een zaak met zo veel bewijs nooit voor de rechter is gekomen, dat de schuldigen nooit zijn veroordeeld.”