Niemand minder dan de Amerikaanse ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie, Antony Blinken en Lloyd Austin, maakten vorige week maandag hun opwachting in de Qatarese hoofdstad Doha. Zij brachten daar officieel hun dank over voor de Qatarese hulp bij de evacuatie van zo’n 55.000 mensen die Afghanistan waren ontvlucht na de machtsovername door de taliban.

Ze waren overigens niet de enige westerse bewindslieden die Doha onlangs met een bezoek vereerden, want de ministers van Buitenlandse Zaken van Duitsland, Groot-Brittannië, Italië en Nederland gingen hen voor. Ook zij zijn doordrongen van de cruciale positie die Qatar inneemt om dingen in het ‘nieuwe’ Afghanistan voor elkaar te krijgen.

Die positie heeft het gasrijke Golfstaatje, met een kleine half miljoen inwoners en zo’n 2 miljoen expats, niet van de ene op de andere dag gekregen. Juist door zijn geringe omvang heeft Qatar belang bij goede diplomatieke relaties. Niet voor niets beijverde het land zich om direct na de onafhankelijkheid in 1971 lid van de Verenigde Naties, de Arabische Liga en de OPEC te worden. Doha speelde ook een belangrijke rol in de oprichting van het regionale samenwerkingsverband Gulf Cooperation Council.

Opendeurbeleid

Sinds jaar en dag kenmerkt de buitenlandse politiek van Qatar zich door een ”opendeurbeleid”. Daarbij probeert Doha relaties aan te knopen met zo veel mogelijk spelers in het explosieve krachtenveld van het Midden-Oosten, ongeacht hun religieuze of politieke achtergrond.

Dat varieerde van Saudi-Arabië, waarmee de Qatarese bevolking zich religieus verwant voelt omdat in beide landen de wahabitische stroming van de islam domineert, tot het sjiitische Iran en fundamentalistische bewegingen als Hamas en de Moslimbroederschap.

Enerzijds werd Qatar dat niet altijd in dank afgenomen. Het leverde Doha meermalen het verwijt op dat het steun aan terroristische groeperingen verleende. Diverse keren trok een aantal landen hun ambassadeurs uit Qatar terug. In 2017 volgde zelfs een brede boycot van het Golfstaatje, nadat bekend was geworden dat Doha betrokken was bij een deal met milities in Irak en Syrië. Ook de warme relaties met Iran en Turkije waren veel landen in de regio –onder aanvoering van Saudi-Arabië– een doorn in het oog.

Hamas

Anderzijds zorgde de positie van Qatar ervoor dat het land kon optreden als mediator bij lastige kwesties waar ook westerse grootmachten en Israël bij betrokken waren. Zo faciliteerde Doha diverse keren de overdracht van grote hoeveelheden contant geld en hulpgoederen aan het Hamasbewind in de Gazastrook.

Op het vlak van de ‘softe’ diplomatie had Qatar veel voordeel van het feit dat de internationale nieuwszender Al Jazeera zijn hoofdkantoor in het Golfstaatje heeft, met een wijdvertakt netwerk in het hele Midden-Oosten – en daarbuiten.

De bemiddelende rol tussen het Westen en de Afghaanse taliban begon ruim tien jaar geleden, toen de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama al naar mogelijkheden zocht om de oorlog in Afghanistan te beëindigen. Qatar onderhield destijds al geruime tijd contacten met de taliban, die in 2013 een permanent politiek kantoor in de Qatarese hoofdstad openden.

Vrijlating

De recente onderhandelingen tussen de Verenigde Staten en de taliban speelden zich ook grotendeels in Qatar af en leidden in april 2020 tot een overeenkomst over de gefaseerde Amerikaanse terugtrekking uit Afghanistan.

In de tussentijd speelde Qatar in 2014 een belangrijke rol bij de onderhandelingen over de vrijlating van de Amerikaanse sergeant Bowe Bergdahl, die vijf jaar door de taliban werd vastgehouden. Hij kwam vrij, in ruil voor vijf taliban-gevangenen die in de beruchte gevangenis Guantanamo Bay op Cuba vastzaten. Ze werden naar Qatar overgebracht.

Nu de taliban de macht in Afghanistan definitief hebben overgenomen, neemt het belang van Qatar als ‘tussenpersoon’ tussen de fundamentalistische groepering en westerse landen alleen maar toe. Maar Doha zal ook nu weer op eieren moeten lopen om de relaties met andere landen in het Midden-Oosten niet al te veel onder druk te zetten.

„Niemand is in staat geweest om een grote evacuatie uit Afghanistan op touw te zetten zonder Qatar erbij te betrekken”, zegt Dina Esfandiary van denktank International Crisis Group.

„De rol die Qatar speelt rond Afghanistan en de taliban is een belangrijke overwinning voor het land, niet alleen omdat het laat zien dat de Golfstaat in staat is met de taliban tot een vergelijk te komen, maar ook omdat het Qatar tot een serieuze speler voor de betrokken westerse landen maakt. Maar Doha moet zijn rol ook zorgvuldig afwegen tegen de fragiele relaties met andere landen in de regio”, aldus Esfandiary.