Een filterbubbel, internetbubbel, informatieluchtbel of fabeltjesfuik. Het zijn termen die aangeven dat je online al snel in een wereld terechtkomt waarin je te zien krijgt wat je wilt zien. Sociale media en Google weten precies wie je bent en wat jou interesseert. Zo zal ik niet snel reclames te zien krijgen voor damesmode. En ook niet de vraag krijgen lid te worden van de PVV.

Ik ben benieuwd hoe het is om me wekenlang te omringen met mensen die totaal anders denken dan ik. Ik besluit de proef op de som te nemen en ga op sociale media talloze accounts volgen en alles lezen wat ze zeggen. Gaat het mijn denken ook beïnvloeden? En kom ik weer makkelijk uit die bubbel?

Somber en kwaad

Het ongenuanceerde weblog Dagelijkse Standaard moet ik daarvoor zeker volgen en politicus Baudet natuurlijk ook. O ja, journalist Joost Niemöller mag eveneens niet ontbreken. Het wordt me makkelijk gemaakt om verder in de rechtse bubbel te komen. Twitter en Facebook stellen voor om de accounts van Marianne Zwagerman en omroep Ongehoord Nederland te gaan volgen. Goed idee.

Binnen een paar dagen zit ik in een totaal andere wereld. Een wereld waarin alles gewantrouwd wordt. Ik zit in een parallelle nieuwswereld. De hele dag door lees ik berichten over steekpartijen en misbruikzaken. En altijd zijn migranten de daders. En standaard wordt dit verzwegen door de media, beweren ze. De MSM worden ze genoemd, de mainstream media. „Daar is nieuws te zien dat vanuit Brussel gedicteerd wordt.”

Na een paar dagen word ik al helemaal naar van mijn nieuwe onlinewereld. Ik merk dat het me bij vlagen somber of kwaad maakt.

Het vocabulaire in mijn nieuwe bubbel is weinig verheffend. Rutte is een faalhaas en een jokkebrok, Frans Timmermans hoort in een gesticht omdat hij krankzinnig is. Jesse Klaver is een wegkijker die moet opzouten. Iemand die tegen de rechtse schreeuwers durft in te gaan, krijgt geen inhoudelijke reactie maar is een fossiel of heeft een plaat voor zijn kop. Het is een bloemlezing van de netste scheldwoorden, de minder fraaie bewoordingen laat ik hier maar achterwege.

Naast over migranten gaat het vaak over de klimaatplannen, de lhbti-gemeenschap en over corona. Emigreren naar Polen of Hongarije is voor velen een aanlokkelijke gedachte. Vergelijkingen met nazi-Duitsland komen regelmatig voorbij. Foto, naam en adres van verdachten in een zaak worden regelmatig gedeeld. Lang niet altijd gaat het om de juiste persoon. Laf overigens dat veel mensen die dit soort dingen delen zelf een anoniem account hebben.

Opvallend genoeg is er absoluut geen gevoel voor humor, zelfspot of ruimte voor een luchtig onderwerp. Deze mensen zijn heel serieus en strijdbaar. Ze zien het als een missie om hun mening te verkondigen. En hebben daarvoor blijkbaar de tijd: velen twitteren elk kwartier wel wat.

De fuik van YouTube

Het valt me op dat de voorgestelde berichten en advertenties op sociale media nog geen relatie leggen met mijn nieuwe bubbel. Ik krijg advertenties van Albert Heijn, de onvermijdelijke korte broeken van Mr. Marvis en kledingitems van Zalando. Dit gaat langzamer dan ik had gedacht.

Om het algoritme een handje te helpen ga ik behalve op Twitter nu ook op Facebook en Instagram wat populistische accounts volgen. Niet veel later krijg ik voorgestelde berichten van omroep PowNed en andere populistische sites. Opvallend is het grote aantal voorgestelde berichten dat te maken heeft met geweld.

Op YouTube is de filterbubbel in volle glorie aanwezig. Als ik er zoek naar het aantal doden na een coronavaccinatie, kom ik op het kanaal van BLCKBX, „een onafhankelijk nieuwskanaal met kritische en integere videocontent.” De voorgestelde video die ik hierna moet bekijken gaat over de Big Reset en Klaus Schwab van het World Economic Forum. Nu zit ik echt in de fuik. Een weg terug is er niet. Video’s met de wonderlijkste complotten en verdachtmakingen dringen zich aan me op.

Als ik later die dag mijn dochter een dierenfilmpje op YouTube wil laten zien, zie ik nog steeds allerlei voorgestelde video’s met complotten rond corona.

Zo nu en dan kon ik het de afgelopen tijd niet laten om te reageren op een tweet. Door slechts een vraag te stellen, of te wijzen op een onjuistheid. De reacties zijn weinig inhoudelijk. Ik ben „een tegenstander” of een „trol.” „Je wordt zeker betaald om dit te zeggen?” „RD? Onderdeel van het complot.”

Ik ben er klaar mee. Er is nul relativering, iedereen die niet in het straatje past wordt belachelijk gemaakt. Ik dacht dat ik wellicht op zou schuiven naar rechts na twee weken ondergedompeld te zijn in deze wereld, maar het tegendeel is waar. Wellicht staat deze wereld te ver bij me vandaan om erin mee te kunnen gaan. De komende weken worstel ik me los uit deze populistische bubbel en probeer ik binnen te komen in een linkse wereld.

Regenboogvlaggen

Ik begin met het volgen van wat mensen van de politieke partij BIJ1, en kom via suggesties op Twitter daarna uit bij Milieudefensie en Extinction Rebellion. Het kost me ook hier geen enkele moeite om gelijkgezinden te vinden. Eenmaal in de bubbel gaat het vanzelf, een klik is voldoende om me meer onder te dompelen in de wereld van links. De rechtse bubbel is als vanzelf verdwenen.

Blijkbaar worden nieuwe volgers goed in de gaten gehouden, want mensen die ik ga volgen vragen zich af waarom ik ze ga volgen. Iemand merkt op dat ik voor het RD werk, en waarschuwt haar volgers. „Wegwezen”, wordt me opgedragen. Vervolgens word ik geblokkeerd door verschillende mensen. Op zoek naar nieuwe accounts.

Hadden de mensen die ik volgde op rechts vaak een Nederlands vlaggetje achter de naam staan, op links is dat meer dan eens een regenboogvlag. Verder valt op dat er in mijn nieuwe bubbel veel in het Engels gecommuniceerd wordt. Op activistisch links wordt, in elk geval op sociale media, meer samengewerkt over de landsgrenzen heen. Ook gaat het er een stuk minder grof aan toe dan op rechts. Er zijn meer discussies op niveau, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.

Ook hier proef ik een heel serieus activisme. Geen tijd voor grapjes. Het klimaat moet gered worden en er moet iets gedaan worden aan de inkomensongelijkheid. Ook onderwerpen als huursubsidie en lhbti komen veel langs. Precies de onderwerpen die ik had verwacht.

Haat tegen christenen kom ik regelmatig tegen in de linkse hoek. Iemand die zich voordoet als christelijk wordt meteen uitgescholden of geblokkeerd. Dat bleek ook al uit de blokkade die een RD-redacteur blijkbaar ten deel valt.

Winstpunten

Wat hebben me die weken in een bubbel nu eigenlijk gebracht? Het klopt in elk geval niet dat ik verstrikt raakte en niet meer loskwam uit de zelfgekozen linkse of rechtse bubbel. Op YouTube is dit gevaar groot, maar op Twitter, Facebook en Instagram viel het erg mee. Met een paar muisklikken zat ik in een andere bubbel.

Pas wanneer je je niet bewust bent van de bubbel waarin je je begeeft, wordt het gevaar groot dat je erin vast komt te zitten. Voor mij was dit niet aan de orde.

Ook is het niet zo dat ik me snel thuis ging voelen in een nieuwe bubbel en het gedachtegoed ging omarmen. Eerder het omgekeerde was het geval: het ongefundeerd schreeuwen en schelden van populistisch rechts maakte me kwaad en somber. Bij activistisch links had ik dat minder, mede door de nettere manier van communiceren. Het wantrouwen en de onverdraagzaamheid ten opzichte van christenen waren daar teleurstellend.

Als ik toch een winstpunt moet noemen van de afgelopen weken, is het dat ik merkte dat er een blinde vlek bij me werd blootgelegd. Op links werd er regelmatig vol vuur gesproken over de problemen met sociale huur en huursubsidie. Het is me duidelijker geworden hoe breed dit probleem leeft en hoe groot deze problemen zijn. In mijn eigen bubbel, zowel online als fysiek, kom ik hier eigenlijk nooit mee in aanraking. Toch een reden om wat mensen te blijven volgen uit de linkse hoek.

Het volgen van rechts maakte me bewust van de enorme onvrede die er bij een deel van de bevolking leeft. En ik raakte ervan overtuigd dat argumenteren hier niet gaat helpen.

Vastgeroest

De belangrijkste conclusie van mijn experiment is dat ik heb gezien dat er hele volksstammen vastgeroest zitten in een vrij extreme filterbubbel. Een wereld waarin ze zich omringen met gelijkgestemden. Waar iedereen elkaar napraat. En waar vooral nauwelijks discussie is. Verschillende bubbels bestaan naast elkaar, maar in gesprek met elkaar gaan ze niet. Terwijl ze zo overtuigd zijn van het eigen gelijk en het ook anderen willen laten weten, komt hun mening niet verder dan de eigen bubbel.

Uiteindelijk zit iedereen in een filterbubbel, ik ook. Maar ik ben nu extra bewust ook mensen gaan volgen die ver van mijn denkwereld af staan. Ik vind het goed om op de hoogte te zijn van heersende opvattingen die haaks staan op het christelijk geloof of daar op een heel andere manier invulling aan geven. Het is goed om te weten dat er ook nog een wereld is buiten mijn werk, familie en vrienden. Al is dat een wereld die soms niets heeft met mijn normen en waarden, het is wel de wereld waar ik als christen onderdeel van ben.