„In zijn oog zit vocht van tranen”, zegt Willem (56). Vanuit zijn scootmobiel wijst de voormalige dakloze Utrechter naar een bord met een foto van een andere zwerver. Het is Harco, afkomstig uit Meppel.

Harco overleed in 2019 op straat aan een hartstilstand, 38 jaar jong. Gesloopt door drank en drugs. „Je kan aan zijn ogen zien dat hij aan het eind van zijn latijn was. Hij was het straatleven zat”, zegt Willem. „Het is hard gezegd, maar het is beter zo.”

Harco verkocht houten speelgoed op de markt in Utrecht en werd geprezen om zijn handelsgeest. Maar het ging bergafwaarts met hem. Hij belandde in de goot. „De ouders van Harco hebben veel verdriet over hun zoon gehad”, zegt freelance fotograaf Ruud Spaargaren, die portretten van Harco maakte. „Zijn vader vertelde me: We konden hem niet meer redden.”

Bankje

De foto van Harco maakt deel uit van een vrijdag geopende expositie in Utrecht. Komende twee maanden staan in het Zocherpark, hartje Domstad, pakweg vijftien borden met grote close-upfoto’s van vroegere daklozen. Bij bijna alle foto’s is een gedicht geplaatst. Er komt binnenkort ook een boek over het project.

Ook Willems foto prijkt op een bord in de Utrechtse binnenstad. Op steenworp afstand van het bord, langs de Catharijnesingel, wijst de vroegere dakloze op een groen bankje. Daar sliep hij vaak. „Bij regen legde ik een vuilniszak over me heen.” Willem gebaart in de richting van het Centraal Station. „Daar stonden we te zuipen en kon je drugsspuiten wisselen in een bus.”

De vroegere betonijzervlechter zwierf jarenlang op straat in grote steden. Verslaafd aan drank en drugs, geplaagd door depressies. Hij schopte stennis, stal als de raven, brak in, lichtte mensen op, lag overhoop met de politie, zat keer op keer achter de tralies. Willem scheidde van zijn vrouw. „Niet zij is schuldig, maar ik ben schuldig.”

Longziekte

Achterop zijn scootmobiel zit een zuurstoftankje met slang. Willem heeft een ernstige vorm van de longziekte COPD. „Ik ben met de dood bezig.” Hij grijpt om de haverklap zijn pak shag en draait er hoestend weer eentje. „Ik ben nu bijna 11 jaar clean. Ik ben overal vanaf. Maar het korte poosje dat ik nog leef, wil ik blijven roken. Heel moeilijk om daar vanaf te komen.”

Willem woont nu in een huisje in hartje Utrecht, bijgestaan door onder meer het Leger des Heils. „Het Leger des Heils loopt als een rode draad door mijn leven.” Zijn enige dochter bezorgt hem geregeld maaltijden. Zijn twee kleinkinderen brengen levensvreugde. Ex-dakloze of ex-verslaafde, zo noemt Willem zichzelf liever niet. „Je kunt altijd weer terugvallen.”

Meer medemenselijkheid jegens mensen aan de „rand van de samenleving”. Fotograaf Ruud Spaargaren hoopt dat zijn expositie daartoe zal leiden. „Voorbijgangers kunnen op z’n minst wat vaker naar een dakloze glimlachen”, vertelt de zeventiger, voorheen werkzaam als loopbaanbegeleider.

Willem is het daar hartgrondig mee eens. „Daklozen zijn ménsen. Mensen met een hart. Ze vragen niet alleen maar om een euro voor drugs of brood. Of om een sigaretje. Ze vinden alleen een babbeltje ook fijn. Dat doodt de tijd. Goeienavond of goeiemorgen zeggen weegt geen pond (is een kleine moeite, JV). Vraag een dakloze eens: Hoe gaat het met je? Dan breken ze open.”

Kwetsbare mensen

Spaargaren won afgelopen jaren het vertrouwen van tal van zwervers. Hij maakte met hen in een Utrechts opvanghuis van het Leger des Heils geregeld een praatje. Verschillenden wilden graag op de gevoelige plaat worden vastgelegd. Spaargaren portretteerde voornamelijk Nederlandse daklozen. De huidige groep dak- en thuislozen in Utrecht komt vaak uit Oost-Europa. „Ze willen anoniem blijven.”

Lopend langs de borden in hartje Utrecht hebben de fotograaf en Willem verhalen genoeg. Over wijlen Leo met zijn hondje. Die racete met zijn scootmobiel door de stad en kon „zo vreselijk veel kabaal” maken dat de politie moest uitrukken. Over een voormalig dakloze die nu in Roemenië zwervers met raad en daad terzijde staat. Of over de man die in Utrecht rondstruinde „met een bord ”Jezus redt” op zijn lijf.”

Niet iedereen is te spreken over de expositie in de buitenlucht. Zo protesteerden omwonenden bij de gemeente Utrecht, omdat de manshoge borden het wandelgenot zouden verstoren en de bodem te veel zou worden omgewoeld bij het neerzetten van de borden. De gemeente veegde het bezwaarschrift recent echter van tafel. Spaargaren: „Toen de borden werden neergezet, zei iemand tegen me: „Die daklozen kunnen toch aan het werk gaan?” Maar zoiets roepen tegen verslaafden werkt gewoon niet. Ik heb het geluk dat ik een redelijk blij gemoed heb en niet naar verdovende middelen grijp. Maar in ieders leven kan iets gebeuren, waardoor het mis gaat. Ik denk aan de man die naar Maastricht vertrok om een studie economie op te pakken. Hij werd er verliefd, kreeg een prachtbaan. Maar zijn geliefde overleed, hij redde het niet meer, verloor zijn werk en keerde terug naar Utrecht. Daar belandde hij in de wereld van de daklozen.”