Blijft de aarde leefbaar? Heeft het nog zin om een studie te volgen? Zet de stijgende zeespiegel Nederland onder water? Wanneer komt de volgende overstroming die de huizen vernielt? Het zijn reële vragen en zorgen, waar goed naar moet worden geluisterd, zegt klimaatpsycholoog Sara Wortelboer.

Dat klimaatverandering leeft, bleek nog in juni uit cijfers van het CBS. Van de Nederlanders maakt zo’n 75 procent zich zorgen over de gevolgen van klimaatverandering.

Wat overigens niet betekent dat mensen bij bosjes bij een psycholoog lopen, zegt Wortelboer, die in 2020 met Sara Helmink de website klimaatpsychologie.com startte. „Het gaat om hele kleine aantallen. Termen, zoals klimaatangst en klimaatstress, worden ondertussen steeds bekender en mensen gaan zich er in herkennen. Van enkel een klimaatdepressie is zelden sprake. Vaak kennen mensen een mix van problemen wanneer ze bij de psycholoog komen. Zorgen om het klimaat kunnen dan op de achtergrond meespelen, naast bijvoorbeeld de persoonlijke omstandigheden.”

Iemand noemde klimaatangst al een modeverschijnsel. Is dat zo?

„Nou, ik denk niet dat het fenomeen nog weg zal gaan. Sterker nog, het zal alleen maar toenemen.

Tegelijk wil ik ervoor waken dat klimaatpsychologie een hype wordt, alsof het alleen gaat om huilende mensen op de divan van de psycholoog. Klimaatpsychologie is veel breder. Het gaat ook over oorzaken en oplossingen. Waarom blijven we eigenlijk schadelijk gedrag vertonen en hoe kunnen we dat veranderen? Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat mensen zuinig omgaan met energie of vaker de fiets pakken?”

Wat voor type mensen komen er bij de klimaatpsycholoog?

„Van jong tot oud. Ook kinderen lopen met zorgen. Uit onderzoek van Save the Children bleek dat 30 procent weleens wakker ligt van klimaatverandering.

Daarnaast zijn er de wetenschappers die zich al jaren niet gehoord voelen en tegelijk de ernst inzien dat er iets moet gebeuren. Die kampen dan met klimaatstress, -pijn of -rouw. Net hoe je het wilt noemen wilt.

Tegelijk kan ik het me niet voorstellen dat klimaatberichtgeving ook maar iemand koud laat. Denk aan het nieuws dat elke 15 seconden een voetbalveld aan regenwoud verdwijnt uit de Amazone. Of dat er diersoorten uitsterven of mensen hun huizen en dierbaren verliezen. Wij mensen kennen een heel bruikbare gevoelswereld, dus het is logisch dat zulk nieuws ons raakt. Die gevoelens hebben we nodig om in beweging te komen.”

Bent u zelf weleens neerslachtig als u kijkt naar hoe het met de aarde gesteld is?

„Best vaak. Ik ben nog maar twee jaar met het onderwerp bezig. Daarvoor zat ik in een ontkenningsbubbel en dacht ik dat het allemaal wel goed kwam, net als met de ozonlaag. Ik dacht dat de politiek het zou regelen of ik hoopte op knappe, technische koppen uit Delft. Na het lezen van een artikel in de Correspondent viel eindelijk het kwartje en sindsdien richt ik me volledig op klimaatpsychologie en de ecologische crisis.”

Wat is de aanpak van een klimaatpsycholoog?

„Die aanpak is –vooralsnog– dezelfde als bij iemand met een ‘gewone’ depressie of andere psychologische klachten.

Wij pleiten dan ook niet voor een andere aanpak, maar voordat alle behandelaars oog krijgen voor en écht luisteren naar iemands negatieve gevoelens rond het slechte nieuws over de planeet. Als je daarop reageert dat het meevalt, neem je iemands gevoel niet serieus en doe je de werkelijkheid tekort.

Behandelen is vooral het gesprek voeren, het benoemen van gevoelens en daarvoor begrip en empathie tonen. Vervolgens probeer je samen een weg te vinden. De beste behandeling van klimaatstress is in actie komen. Het gaat daarbij echt om jouw manier van actie.”

Welke actie kan dat zijn?

„Dat verschilt per persoon. Het kan iets individueels of juist iets collectiefs zijn: een moestuin beginnen, de politiek ingaan, kunst inzetten om aandacht te vragen voor het probleem of als activist aan klimaatmarsen meedoen. Je kunt ook een challenge aangaan om een jaar geen nieuwe kleding te kopen. Een ander mooi idee vind ik Stichting KlimaatGesprekken. Zij organiseren klimaatgesprekken in heel veel steden door Nederland. Door er met anderen over te praten voel je je niet meer zo machteloos en eenzaam. Want het kan demotiverend werken als je niet merkt dat anderen ook duurzame stappen zetten.

Volgens de psychologie is de sociale norm een van de sterkste drijfveren om gedrag te veranderen. Groene initiatieven waarbij je samen of met bijvoorbeeld je buurt kleine stapjes zet, werken het beste. Dan wil je mee in de beweging en niet achterblijven. Dat is ook de reden dat zonnepanelen –die heel zichtbaar zijn– besmettelijk worden genoemd. Het is daarom ontzettend belangrijk om duurzame acties niet voor jezelf te houden. Praat erover! Help de sociale norm te verschuiven.”

Wat kunnen media doen in de strijd tegen klimaatstress? Niet meer over de ernst van de klimaatcrisis berichten?

„Eerlijkheid is belangrijk. Tegelijk moet de toon niet doemdenkerig zijn, want dat werkt niet, dan schieten mensen in de ontkenning. Journalisten kunnen een handelingsperspectief bieden, door te schrijven wat er aan te doen valt. Het is een lastige balans: niet te optimistisch, wél hoopvol.”