Gouden Koets in het museum: voorlopig of voorgoed?
Zal de koning ooit nog in de Gouden Koets stappen? Of blijft het voertuig voortaan in een museum staan? Een expositie in Amsterdam peilt vanaf vrijdag de mening van het publiek.
Daar staat-ie dan. Opgepoetst en opgelapt. Nieuw leer, een nieuw kleed op de bok en waar nodig een nieuw likje verf. Zo kregen de afgebladderde provinciewapens hun oorspronkelijke kleur weer terug. Zelfs het deukje dat de koets opliep door een waxinelichthouder op Prinsjesdag 2010, is hersteld.
Vijf jaar lang namen restaurateurs de koets onder handen. Donderdag opent koning Willem-Alexander een tentoonstelling in Amsterdam, de stad die de koets ooit cadeau gaf aan zijn grootmoeder Wilhelmina. Daarna heeft het publiek tot 27 februari de kans om het koninklijk rijtuig te bewonderen in een glazen behuizing op de binnenplaats van het Amsterdam Museum.
De koets is daarmee terug op zijn geboortegrond. Maar zal hij ooit weer door de straten van Den Haag zal rijden? Heet hangijzer is een schildering op het linker zijpaneel met de naam ”Hulde der koloniën”. Daarop zijn halfnaakte bewoners van voormalige Nederlandse koloniën te zien die geschenken aanbieden aan het moederland.
Dilemma
De discussie daarover kwam zo’n tien jaar geleden op gang. Tijdens de restauratieperiode verstomden die geluiden niet, maar zwelde het protest juist aan, mede door de opkomst van antiracismebeweging Black Lives Matter. Net als Zwarte Piet en standbeelden van historische „helden” uit het slavernijtijdperk, moet ook deze „racistische” herinnering aan het verleden verdwijnen, vinden tegenstanders.
Het besluit over de toekomst van de koets is aan de koning. Een pittig dilemma voor een vorst die samenbindend wil zijn, maar te maken heeft met twee partijen die lijnrecht tegenover elkaar staan. Als de koning besluit het rijtuig te blijven gebruiken, zal een groep zeggen dat hij de pijn van het slavernijverleden niet serieus neemt. Een andere groep vindt het juist verkeerd om het verleden, ook al kent dat zwarte bladzijden, uit te wissen.
De expositie moet het discussie over de toekomst van de koets aanzwengelen. Bezoekers kunnen in het museum hun mening achterlaten én alvast experimenteren met een alternatieve koets. Met hulp van augmented reality kunnen ze een nieuwe versie van de koets ontwerpen. Daarnaast trekt een onderzoeksteam langs alle provinciehoofdsteden om te kijken welke visies op de gouden koets er in het land leven.
Kwartje
De koets kende altijd al kritische tijdgenoten en enthousiaste toeschouwers, laat de tentoonstelling zien. Het idee om Wilhelmina bij haar inhuldiging als koningin een rijtuig te schenken, ontstond in de Oranjegezinde volksbuurt de Jordaan. Het plan kreeg steun van grachtengordelbewoners, maar stuitte op weerstand bij socialisten en anarchisten.
Een brief aan het hof met het verzoek de toekomstige vorstin een galarijtuig aan te bieden, kreeg in eerste instantie ook geen bijval. Wilhelmina wilde geen geschenken ontvangen. Toch zetten de initiatiefnemers door. Ze startten een crowdfundingsactie: wie een kwartje doneerde mocht de koets komen bekijken als die af was. Het donatiebriefje dat Amsterdammers in de bus kregen en een origineel betalingsbewijsje liggen nu in de vitrines van het museum.
Mikpunt
In de afgelopen eeuw was de gouden koets geregeld het mikpunt van tegenstanders van de monarchie. Zo wierpen provo’s bij het huwelijk van Beatrix en Claus rookbommen. Uit angst voor ongeregeldheden door krakers bleef de koets tijdens de inhuldiging van koningin Beatrix in 1980 in de stallen. Bij de bruiloft van Willem-Alexander en Máxima kreeg de koets een verfbom tegen de ruit – de met verfspetters besmeurde bril van de demonstrant ligt op de expositie.
Het laatste incident was de waxinelichthouder die een republikein op Prinsjesdag naar de koets gooide. Protest is dus niet nieuw, maar wel de manier waarop is veranderd. Voorheen richtte het verzet zich vooral tegen de koets als symbool van de monarchie. Het huidige debat draait om het rijtuig zélf. Om precies te zijn: de schildering over het koloniale verleden.
Een van de zalen rondom het binnenplein besteedt aandacht aan het beeld dat Nederland ruim 100 jaar geleden had van het kolonialisme. Vijftien jaar voor de bouw van de koets presenteerde Amsterdam het „koloniale zelfbeeld” op een wereldtentoonstelling die anderhalf miljoen bezoekers trok. Ook koetsenbouwer Spijker en paneelschilder Van der Waay waren van de partij. Bij het evenement werden op het Museumplein mensen uit de koloniën tentoongesteld.
De beelden die uiteindelijk op de koets belandden, kwamen dus niet uit de lucht vallen. „De hoofdrolspelers hadden ze niet zelf bedacht”, concludeert conservator Annemarie de Wildt tijdens een voorbezichtiging voor de pers.
Trouwjurk
Het publiek krijgt de koets van alle kanten te zien – letterlijk en figuurlijk. Het borduurwerk (15 miljoen steekjes), de religieuze symbolen op de achterkant (de Bijbel, stenen tafelen en een kruis), de accu die het voertuig kon verlichten (destijds een novum). Haast elke vierkante centimeter heeft een symbolische betekenis, stelt het museum. Leuk extraatje is de vitrine met vorstelijke kledingstukken die gedragen zijn in het gouden galarijtuig: Wilhelmina’s trouwjurk, Juliana’s doopjurk, Beatrix’ Prinsjesdagjapon en Willem-Alexanders huwelijkstenue.
In de laatste ruimte is het woord aan de bezoeker. Wat moet er met de koets gebeuren: gebruiken, tentoonstellen of aanpassen misschien?
