Wat is er zondag precies gebeurd?

Wit-Russische straaljagers hebben zondag een toestel van Ryanair dat op weg was van Athene naar de Litouwse hoofdstad Vilnius onderschept en gedwongen te landen op de luchthaven van de Wit-Russische hoofdstad Minsk. Na de landing arresteerde de politie dissident Roman Protasevitsj en zijn vriendin Sofia Sapega.

De overige passagiers en hun bagage werden aan een grondig onderzoek onderworpen. Met een vertraging van zo’n zes uur mocht het vliegtuig daarna zijn weg naar Vilnius vervolgen. In Minsk gingen vier passagiers van boord die later niet naar Litouwen doorreisden. Dat versterkt het vermoeden dat zij leden van de geheime dienst waren, die Protasevitsj al in Griekenland in het vizier hadden.

Hoe geloofwaardig is de officiële verklaring van Wit-Rusland voor het incident?

Volgens Wit-Rusland hadden de autoriteiten een brief van de Palestijnse Hamas ontvangen waarin stond dat er een bom aan boord van het toestel was. Daarin zou de beweging onder andere eisen dat Israël per direct het geweld in de Gazastrook stopt. Vrijdag bereikten de strijdende partijen echter juist een wapenstilstand. Dit is ook niet de manier waarop Hamas opereert en bovendien heeft de groepering op geen enkele manier blijk van betrokkenheid gegeven.

Alles wijst er dus op dat Wit-Rusland het toestel tot landen heeft gedwongen met de kennelijke bedoeling Protasevitsj op te pakken.

Kan een land een passagiersvliegtuig zomaar tot landen dwingen?

In het kader van het zogenaamde ”First Freedom of the Air” hebben landen een serie afspraken gemaakt waarin zij onder andere het recht verlenen om door elkaars luchtruim te vliegen zonder te landen. Alleen in geval van een acuut veiligheidsrisico kan een toestel volgens de Chicago Conventie (1944) worden onderschept en tot landen gedwongen. Daarna moeten alle passagiers zo spoedig mogelijk hun weg weer kunnen vervolgen. Er bleek echter geen direct veiligheidsrisico én twee passagiers moesten tegen hun wil achterblijven. Dat zou dus op een schending van internationale regels neerkomen. Ryanair-directeur Michael O’Leary betitelde de actie om die reden dan ook als „door de staat gesponsorde piraterij.”

In hoeverre schept dit incident een precedent?

Vooral dissidenten zullen zich zorgen maken als ze per vliegtuig van het ene naar het andere land reizen. Zeker als ze het luchtruim doorkruisen van staten die tot soortgelijke acties als die van zondag in staat worden geacht. Om die reden is het van groot belang dat het schenden van de internationale afspraken op dit gebied aan de kaak wordt gesteld en bestraft.

Is dat de reden dat de EU maandag direct tot sancties besloot?

Het schenden van afspraken die al tientallen jaren bestaan en de onzekerheid over de veiligheid van het internationale vliegverkeer hebben zeker een rol gespeeld. De gebeurtenissen van zondag komen echter bovenop de vermeende grootschalige fraude bij de Wit-Russische presidentsverkiezingen van augustus vorig jaar en de gewelddadige onderdrukking van de daaropvolgende protesten. Daarvoor had de EU al forse strafmaatregelen ingesteld. Los daarvan overheerste maandagavond in Brussel ook klinkklare woede. „We zijn helemaal klaar met dit regime”, aldus premier Mark Rutte.