Pijn

Rabbijn Lody van de Kamp, Amsterdam: „Duitslands ambassadeur dr. Klaus Citron vertrouwde mij kort voor zijn afscheid in 1994 toe dat hij op 4 en 5 mei altijd de behoefte voelde om maar op één plekje te zijn: zijn eigen woonkamer. „Als ambassadeur van het land dat als enige de verantwoordelijkheid draagt voor het leed voel ik het als ongepast om bij de herdenkingen en festiviteiten aanwezig te zijn.”

Ik moest hieraan denken. Merkel uit haar dankbaarheid omdat Nederland Duitsland de hand reikte om verzoening mogelijk te maken. Een waardevolle uitspraak. Maar ik kijk om mij heen. Ik zie dat er nog zo veel pijn en verdriet heersen door wat er is aangedaan. En dan ervaar ik dat de tijd nog niet is gekomen voor een Duitse bondskanselier om juist op deze dagen het woord te voeren. Niet omdat er nog steeds geen verzoening is. Niet vanwege vijandigheid of wrok. Wel vanwege de pijn en de beschadiging die er na 76 jaar nog zijn. De stem van hen die daaronder lijden heeft meer recht om naar geluisterd te worden dan de stem van bondgenoot Duitsland.”

Voorbeeld

Geschiedenisdocent Constant van den Heuvel, Veenendaal: „Mevrouw Merkel heeft een voorbeeld neergezet. Ze bekende schuld voor de oorlogsmisdaden van nazi-Duitsland en maakte dat heel concreet met voorbeelden. Ook noemde ze het actuele gevaar, zoals racistisch geweld in Duitsland.

Hoe makkelijk had ze zich beperkt tot algemeenheden met verre slachtoffers en daders. Daar zijn we goed in, ook op Bijbel­getrouwe scholen. Laten we vertellen over personen in onze omgeving. En spreken over hoe het in onze gezindte ging en ook wat fout was.

Pijnlijk, maar nodig. Meerderen van ons keken weg of heulden met de nazi’s omdat die optraden tegen „de goddeloosheid.” Ook nu zijn wij geneigd aansluiting te zoeken bij populisten, die bij bepaalde thema’s herkenbare standpunten innemen. Maar lopen we niet achter rattenvangers aan? Voor we het weten, bestormen ook wij het Capitool.

Alcohol doet zeer, maar desinfecteert. Hebben zo geschiedenislessen, publicaties en preken geen zuiverende opdracht te vervullen? Er staat iets op het spel.”

Geweldig

Oud-verzetsman Roelf Wolterink (97), Rijssen: „Merkel is een geweldige vrouw. Wat heeft ze mooie dingen gezegd. De vragen van de studenten ontliep ze ook niet. Ze weet zelf wat onvrijheid is.

Ik ben twintig maanden 
dwangarbeider geweest. ’k Zeg altijd: Herdenken is emotie; herdenken doet pijn. Ik denk dan terug aan zo veel slachtoffers die ik goed heb gekend: andere dwangarbeiders en vrienden uit het verzet.

Dinsdag heb ik op de Dam de krans namens de burgerslachtoffers mogen leggen. Woensdag ging ik naar de begraafplaats: het was die dag tien jaar geleden dat mijn vrouw overleed. Ook heb ik de familie gebeld bij wie tijdens de oorlog een bom op het huis viel. We vonden een hoogzwangere vrouw die naar buiten was geslingerd. Ze lag in een plas bloed, maar overleefde. Haar dochtertje van anderhalf kwam om. We haalden ook andere slachtoffers uit het puin.

In Indië liepen we in een hinderlaag. Mijn vriend –sinds onze kinderjaren– kwam daarbij om.”